حضرت زهرا (س) و کرامت مطلق انسان ^([1])

خداوند متعال می فرماید :{ محققا ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم}[2]

در این آیه مبارکه سه نوع تأکید برای این حقیقت الهی یعنی کرامت بخشیدن به انسان بیان شده است،  تأکید اول با آمدن حرف لام و تأکید دوم با حرف قد و تأکید سوم با صیغه تفعیل انجام شده است ، این حقیقت یکی از مهمترین اصولی است که قوانین و تشریعات بر اساس آن وضع می شوند ، خداوند متعال این تکریم را در آغاز خلقت انسان انجام داد تا به همه خلایق خلیفه خود در زمین را معرفی کند و دستور داد تا ملائکه در برابر او سجده کنند.

ابلیس نسبت به این تکریم الهی برای انسان حسادت ورزید ، و خداوند متعال داستان او را اینگونه در قرآن کریم نقل می کند: { گفت این کسی را که بر من ترجیح داده ای اگر تا روز قیامت مرا زنده بگذاری همه فرزندانش را جز عده کمی گمراه ویشه کن خواهم ساخت}[3]، شیطان ملعون قصد دارد با منحرف ساختن انسان از مسیر حق ، این کرامت الهی را از او بگیرد ، در واقع کرامت حقیقی همان شناخت حق است و آن مسیری است که انسان برای رسیدن به قرب الهی باید طی کند .

مراتب کرامت نزد خداوند متعال با توجه به درجه تقوایی که انسان به آن دست پیدا می کند متفاوت است ، خداوند متعال می فرماید : {همانا گرامی ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست}[4]، انسان با رعایت تقوای الهی به مرتبه ای از کرامت الهی می تواند دست پیدا کند که مقام او از ملائکه نیز بالاتر می رود ،  در حدیث نبوی (ص) آمده است که می فرماید : ( هیچ چیزی نزد خداوند متعال گرامی تر از فرزند آدم نیست )^([5])، و در روایتی از حضرت امام باقر (ع) نقل است که می فرماید : ( خداوند عزوجل هیچ مخلوقی را گرامی تر از انسان مؤمن خلق نکرده است ؛ زیرا ملائکه خادمان مؤمنین هستند)^([6]).

روایتی از حضرت امام صادق (ع) علت این مسأله را بیان می کند ، حضرت به نقل از أمیرالمؤمنین (ع) می فرماید : ( خداوند عزّوجلّ در وجود ملائکه عقل را قرار داد ، بدون آن که شهوت برایشان قرار دهد و در وجود حیوانات شهوت را را قرار داد بدون آن که عقل برایشان قراردهد. ولی در بنی­ آدم هر دو آنها را درهم آمیخت. پس هر انسانی که عقل او بر شهوتش غلبه کند از ملائکه بهتر خواهد بود. و هر انسانی که شهوت او بر عقل او غلبه نماید از حیوان پست­تر خواهد).

این کرامت الهی در تمام ابعاد انسان تجلی یافته است ، به طوری که خداوند در رابطه با بدن انسان می فرماید : {ما انسان را در نیکوترین صورت آفریدیم}[7]، و در روایتی از امیرالمؤمنین (ع) آمده که می فرماید : (صورت آدمیان که ارجمندترین صورت نزد خداست)^([8]).

خداوند متعال به انسان نعمت عقل و ابزار کسب علم و معرفت را ارزانی بخشید تا بتواند زندگی خود را تغییر دهد و آن را پیشرفت دهد در حالی که دیگر مخلوقات دارای زندگی ثابتی هستند و از زمان خلقت تا روز قیامت به یک شکل رفتار می کنند .

 آنچه که در زمین است را در اختیار انسان قرار داد ، { تمام آنچه در آسمانها و زمین است را مسخر شما گردانید}[9]، و به او یاد داد که چگونه از نعمتها لذت ببرد و بتواند به اشکال مختلف آنها را ایجاد کند و از آنها استفاده کند .

یکی دیگر از مظاهر کرامت انسانی ، آزادی در اختیار و داشتن اراده مستقل است که در پی آن انسان تکامل و رشد پیدا می کند ، و به همین جهت انبیاء و پیامبران را همراه با شریعت های الهی برای هدایت او فرو فرستاد ، تا بتواند خیر و شر و درست را از نادرست تشخیص دهد ، تا کرامت انسان و حقوق او حفظ شود .

از جمله مهمترین ادله بر صحت و درستی یک راه و روش برای زندگی انسان – حتی ادیان آسمانی  - تلاش آن برای تحقق کرامت انسان و حفظ حقوق اوست ، به طوری که انسان بتواند در آن انسانیت خود را پیدا کند ، به همین جهت راه و روشی که در آن تکفیر ، خشونت ، بردگی انسان و سوء استفاده از ثروتهای مردم است ، بسیار با دین فاصله دارد هر چند که خود را به نام دین معرفی می کند و ادعای دفاع از آن می کند ؛ چرا که ادیان آسمانی برای حفظ انسانیت انسان و کرامت و سعادت او نازل شده اند .

از حضرت امیر المؤمنین (ع) روایت است که می فرماید : ( خداوند متعال می فرماید: تو را خلق نکرده ام تا سودی ببرم ، بلکه تو را خلق کردم تا از من سود ببری ، و مرا به جای هر چیز دیگری برگزیدی ، پس من نیز یاور تو در همه چیز هستم )^([10]).

قرآن کریم این حقیقت را به این جهت بیان کرده است:

1-                       تأسیس یک قاعده بنیادین که همه قوانین و تشریعات و نظام ها حتی خود دین نیز باید بر اساس آن بنا شوند ، و آن کرامت انسان است که بالاتر از هر چیزی است و هر قانون و یا شریعتی که در تعارض با این اصل باشد و یا در تنافی با حقوق انسان باشد باید لغو و یا تعطیل شود .

2-                        جلب توجه انسان به جایگاه رفیع خود نزد خداوند متعال و نعمتهایی که به او عطا کرده است ، تا انسان ارزش خود را بداند و از آن در برابر آلودگی ها محافظت کند و با بهای ناچیزی آن را نفروشد ،  در حدیث شریف آمده : ( هر كس براى خودش ارزش قائل باشد ، شهوتش نزد او بى ارزش مى‌شود)^([11]).   توجه انسان به این حقیقت اعتماد به نفس او را افزایش می دهد و به ثبات و استقامت او کمک می کند ، که این یکی از ابزارهای مهم در تربیت صحیح است .

3-                        این آیه مبارکه همچنین انسان را به دلیل مخالفت اوامر الهی مورد سرزنش قرار می دهد ، زیرا خداوند متعال انسان را به بهترین شکل ممکن کرامت بخشیده و نعمتهای فراوانی را به او داده است تا جایی که انسان بر اساس نعمتهایی که به او داده می شود خدای خود را ارزیابی می کند {اما انسان چون پروردگارش او را بيازمايد و او را گرامى دارد و به او نعمت بخشد، شادمان گويد پروردگارم مرا گرامى داشت *  اما چون او را به بلا و محنت بيازمايد و روزى او را بر او تنگ گيرد، بى‏صبرى و ناسپاسى كند و گويد پروردگارم مرا خوار داشت}[12]. این کرامت برای انسان هدیه ای از طرف خداوند متعال است ، که ممکن است انسان حق آن را ادا کند و از آن مراقبت کند و یا اینکه در برابر آن کوتاهی کند و آن را کوچک بشمارد ، خداوند متعال می فرماید : [وَمَن يُهِنِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن مُّكْرِمٍ] (الحج:18) ، از این رو انسان باید کرامت خود را حفظ کند و به همان اندازه از کرامت دیگران نیز محافظت کند ، و حق ندارد که از کرامت خود گذشت کند و یا اینکه خود را ذلیل کند و از حقوق انسانی خود کوتاه بیاید ، در روایت شریفی از حضرت امام رضا (ع) آمده که می فرماید : (خداوند تبارك و تعالى اختيار هر كارى را به مؤمن داده است ، مگر اختيار خوار كردن خويشتن را) همچنین از ایشان نقل است که می فرماید : ( جایز نیست که مؤمن خود را ذلیل کند ، به حضرت عرض شد : چگونه خود را ذلیل می کند ؟ حضرت (ع) فرمود : (کاری را به عهده می گیرد  که توان انجام آن را ندارد ، و در روایتی دیگر آمده که ( دست به كارى زند كه موجب عذر خواهى شود )^([13]).

ائمه معصومین (ع) همواره ما را به حفظ کرامت و عزت خویش سفارش می کنند ، و از هر چیزی که باعث کوچک شدن انسان می شود هر چند که مطابق بامیل و موافق با شهوات انسان باشند منع می کنند ،از امیرالمؤمنین (ع) روایت است که می فرماید : (نفس خود را از آلودگی به فرومایگی گرامى دار ، هر چند تو را به آروزيت برساند ؛ زيرا آنچه از وجود خويش مايه مى گذارى ديگر به دستت نخواهد آمد. بنده ديگرى مباش، خداوند تو را آزاد آفريده است)^([14]).

کرامت انسان زمانی محقق می شود که انسان حقوق خود در زندگی مانند آزادی ، امنیت ، رفاه و دیگر نیازهای یک زندگی شرافتمندانه را بدست بیاورد ، ولی این کرامت با وجود دو چیز کامل می شود :

1-                        دینداری ، از امیرالمؤمنین (ع) نقل است که می فرماید : ( خداوند شما را با دين خود گرامى داشت و شما را براى پرستش خويش آفريد؛ پس در اداى حقّ او بكوشيد.)^([15])، همچنین از ایشان نقل است که می فرماید : (هر عزتی که دین آن را تأیید نکند ذلت است).

2-           تبعیت از امام بر حق و رهبرانی که با دلیل شرعی از جانب خداوند متعال منصوب شده اند ، در آیه بعد از آیه تکریم آمده:{ به یاد آر روزی که ما هر گروهی از مردم را با پیشوایشان می‌خوانیم، پس هر کس نامه عملش را به دست راست دهند آنها نامه خود را قرائت کنند و کمترین ستمی به آنها نخواهد شد}[16] این آیه گواهی بر ارتباط میان کرامت انسان و انسانیت او با تبعیت از امام برحق است^([17]) .

خداوند متعال بندگان خود را اینگونه توصیف می کند: {آنان بندگان گرامی و مقرب درگاه الهی هستند که هرگز پیش از امر خدا کاری نخواهند کرد و هر چه کنند به فرمان او کنند}[18]، در واقع صفات آنها عبارتند از :

پیراسته شدن از تبیعت شهواتی که باعث ذلت و کوچک شدن آنها می شوند ، بر طاعت الهی استقامت دارند و به همین جهت مستحق رسیدن به مقام والایی شدند {ای کاش قوم من می دانستند که خدا چگونه در حق من مغفرت و رحمت فرمود و مرا مورد لطف و کرم خود قرار داد}[19].

انسان زمانی کرامت انسانی دیگری را پایمال و حق او را ضایع می کند ، که کرامت شخصی خود را زیر پا بگذارد و از هواهای نفسانی خود تبعیت کند و در برابر نفس اماره تسلیم شود ، حضرت امام هادی (ع) می فرماید : (کسی که برای خود ارزش قائل نیست از شر او در امان نخواهی بود) وهمچنین از رسول خدا (ص)نقل است که می فرماید : (ذلیل ترین مردم کسی است که دیگران را مورد اهانت قرار دهد ).

کرامت انسانها تنها در سایه حکومت دولتی حفظ می شود که بر پایه قوانین انسانی حکمرانی می کند و توسط رهبری دارای کرامت انسانی اداره می شود ، و در نتیجه دولت کریمه که حافظ حقوق همه انسانها و مبتنی بر ارزشهای والای انسانی است شکل می گیرد ، در واقع دولت انسان از دولت قانون والاتر و برتر است ؛ زیرا ممکن است قانون صلاحیت لازم برای حفظ حقوق انسانها را نداشته باشد ، و مردم از روی کوتاه نظری و نگاه محدود خود در جهت تأمین منافع و مصالح خود آن را وضع می کنند ، به همین جهت یکی از دعاهایی که امام (ع) به شیعیان خود سفارش می کرد این بود : (اللهم إنا نرغب إليك في دولة كريمة)، دولتی که بر پایه کرامت انسانی تشکیل نشود ، به مسلط شدن اشرار و مفسدان و به بردگی کشیده شدن مردم و به یغما رفتن ثروتهای آنها منتهی می شود و از یک زندگی کریمانه محروم می شوند .

ای مؤمنان و پیروان اهل بیت (ع)

موضع حضرت زهرا (س) به معنای واقعی کلمه موضعی متمایز  در برهه ای حساس از تاریخ امت می باشد ، که خداوند متعال امکان رهبری بشریت را برای آن فراهم کرده بود ، {شما بهترین امتی هستید که برای من پدیدار شده اید}[20]، مرحله ای که باعث جدایی میان خط کرامت انسانی که خداوند متعال به او ارزانی بخشیده ، و خط ذلت و فساد و انحراف شده است که هر چه بیشتر بگذرد انحطاط آن بیشتر خواهد شد .

به همین جهت حضرت زهرا (س) در آن برهه حساس آن نقش بزرگ را ایفا کرد تا کرامت انسان را حفظ کند کرامتی که پیامبر (ص) از طرف خدا برای انسانها آورده بود ، ولی مدتی که رسول خدا (ص) در میان امت حضور داشت برای از بین بردن ریشه های جاهلیت امت کافی نبود ، و بت های نصب شده در کعبه هر چند که در روز فتح شکسته شدند ، ولی بت های جهل و تعصب و خودپرستی نفس اماره هنوز باقی مانده بودند و عامل صدور رفتار بسیاری از مردم بودند ، به همین جهت قیام فاطمی با عوامل تأثیر گذاری^([21]) همراه بود که حضرت برای تکمیل رسالتی که پیامبر (ص) برای آزادی انسان و حفظ کرامت او ادا کرده بود ، از آنها استفاده کرد .

از مهمترین اصول زندگی انسانی کریمانه که حضرت زهرا (س) از آنها دفاع کرد ، استمرار دولت کریمه بود که پیامبر اکرم (ص) آن را پایه ریزی کرده بود و با انتخاب رهبری از سوی خداوند متعال یعنی حضرت امیرالمؤمنین (ع) دوام آن تضمین شده بود ، حضرت (س) در توصیف زندگی انسانی کریمانه ای که در سایه این رهبری الهی حاصل می شد و نعمتها و برکاتی که نصیب امت اسلامی می شد در صورتی که از حق تبعیت می کردند و ولایت امیرالمؤمنین (ع) را می پذیرفتند ، می فرماید : ( [به خداوند سوگند، اگر مردانتان در خارج نشدن زمام امور، از دستان علی پای نمی فشردند و تدبیر کار را آنچنان که پیامبر بدو سپرده بود، تحویل او می دادند]، علی آن را به سهولت راه می برد و این شتر را به سلامت به مقصد می رساند، آن گونه که حرکت این شتر رنج آور نمی شد. علی آنان را به آبشخوری صاف و مملو و وسیع هدایت می کرد که آب از اطرافش سرازیر می شد و هرگز رنگ کدورت به خود نمی گرفت. او آنان را از این آبشخور سیراب به در می آورد. علی خیر و نیکی را در نهان و آشکار برای آنان خوش می داشت. [او اگر بر مسند می نشست]، هرگز بهره ای فراوان از بیت المال را به خود اختصاص نمی داد ، و از فزونی و ثروت دنیا جز به مقدار نیاز برداشت نمی کرد، به مقدار آبی که تشنگی را فرو نشاند و خوراکی که گرسنگی را برطرف نماید.) ^([22])

 یعنی هیچ چیزی برای خود باقی نمی گذاشت همانند پدری مهربان که سرپرستی خانواده ای را بر عهده دارد و به حداقل اکتفا می کند تا نیازهای خانواده را برطرف سازد .

و در مقابل مردم را از نتایج دور شدن از روش کرامت الهی برحذر می داشت ، حضرت (س) در این باره می فرمایند : (بشارتتان باد به شمشیرهای کشیده و بُرّا، و حمله جائر و متجاسر ستمکار، و درهم شدن امور همگان، و خود رأیی ستمگران! غنایم و حقوق شما را اندک خواهند داد. و جمع شما را با شمشیرهایشان دور خواهند کرد. و شما جز میوه حسرت برداشت نخواهید نمود. کارتان به کجا خواهد انجامید؟در حالی که «حقایق امور بر شما مخفی گردیده است. {آیا شما را به کاری وادارم که از آن کراهت دارید؟}[23].

 اینها نتایج عدم اقامه دولت کریمه است : درگیری و فتنه ها ، به هدر رفتن اموال ، بی نظمی و آشفتگی ، استبداد حاکمان و از بین رفتن امنیت ، استقرار و نظم.

ای عزیزان :

به انطباق دقیق سخنان حضرت زهرا (س) بر حوادثی که با آنها مواجه هستیم دقت کنید ، و باید اینگونه در سخنان ایشان تدبر کنیم و از آنها برای حل مشکلات خود و تنظیم یک برنامه صحیح برای زندگی خود استفاده کنیم ، فلذا محدود شدن به ذکر مصائب آن حضرت بدون بیان اهداف عالیه ایشان کوتاهی در حق او و فهم رسالت مقدس ایشان است ، حضرت زهرا (س) تکمیل کننده نقش پدر و همسر خویش (صلوات الله علیهما) در پایه ریزی حکومت انسان بود که در آن ارزشهای والای انسانی مورد توجه واقع می شوند و در همه قوانین و نظام ها حقوق انسان در نظر گرفته می شود ، و در آن استبداد ، تخلف ، جهل و منفعت طلبی جایی نخواهد داشت ،  ما به هر اندازه که در پیشبرد این هدف بزرگ سهیم باشیم به همان اندازه توانسته ایم که حضرت زهرا (س) را یاری کنیم .

ما در مرحله ی حساسی از زندگی بشریت قرار گرفته ایم ، و پس از گذشت قرن های متمادی از مقابله ، انکار و تحریف به این عقیده مبارک ایمان آورده ایم ، لذا کسانی که پیرو سیره و روش حضرت زهرا (س) هستند باید آن حضرت را الگوی خود قرار داده و این نقش را همانند طلایه داران در هر نسل ادا کنیم ، و نباید منتظر شخص دیگری باشیم تا این وظیفه را انجام دهد . امیدوارم خداوند متعال توفیق این مهم را به شما عطا کند .