دهه آخر ماه مبارک رمضان چکیده و عصاره ماه مبارک است ، هرشخص میوه اعمال صالح خود را در این دهه برداشت می کند و نتیجه آن را به فضل الهی احساس می کند ، خداوند متعال در این دهه بیش از سایر شبها و روز های ماه مبارک الطاف و برکات خود را بر بندگان جاری می سازد .

در شرافت و عظمت این دهه همین بس که شب قدر که برتر از هزار شب است در آن قرار دارد ، و در رابطه با آخرین شب آن در روایات آمده که خداوند متعال در این شب به اندازه همه ماه رمضان بندگان را از آتش جهنم نجات می دهد .

به همین جهت این دهه از اهمیت ویژه ای نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیهم السلام) برخوردار بود ، در روایتی صحیح به نقل از حلبی از حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) آمده است که می فرماید : ( رسول خدا (صلی الله علیه و آله ) چنان بود که چون دهه آخر ماه رمضان می شد در مسجد معتکف می شد و چادری برایش زده می شد و کمر را محکم می بست و بستر خواب را جمع می کرد )

همچنین از امام صادق (علیه السلام) و ایشان از پدران خود نقل می کند که : ( رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می فرماید : اعتکاف یک دهه در ماه رمضان معادل دو حج و دو عمره است ) .

واضح است که مقصود از اعتکاف جوهر و حقیقت آن است ، که همان انقطاع از هر چیزی است که انسان را از یاد خدا باز می دارد و نه فقط ترک معصیت و گناه ، این مهم را یک شخص مؤمن می تواند در غیر مسجد نیز محقق کند ، یعنی در منزل و یا در محل کار خویش ، ولی اعتکاف در مسجد جامع که کمترین مقدار آن سه روز است چه از جهت ظاهر و چه از جهت باطن برتر از دیگر اماکن است .

لذا سلف صالح با تأسی از پیامبر خود (صلی الله علیه وآله وسلم) اینگونه عمل می کردند به طوری که بسیاری از روابط اجتماعی خود را کاهش می دادند و شیوه زندگی خود را تغییر می دادند ، و بسیاری از اعمال مباح غیر ضروری را ترک می کردند تا برای عبادت و مناجات با پروردگار خود مهیا شوند و به آنچه که آنها را به خداوند متعال نزدیک می کند مشغول شوند .

الطاف الهی که خداوند متعال در این دهه بر بندگان خود نازل می کند تا با یک روحیه مضاعف برای عبادت خداوند تبارک و تعالی آماده شوند بیش از دیگر ایام است ، و به آنها کمک می کنند تا فرصتهای از دست رفته را جبران کنند .

کتابهای روایی و ادعیه مشتمل بر اعمال مستحبی فراوانی برای این شبها هستند که می توانند برنامه ای متنوع را شکل دهند که مؤمنان با آن انس پیدا کنند و طالبان قرب الهی مشتاق آن شوند ، این برنامه در ذیل چند عنوان دسته بندی شده است که شامل اعمال عامه ماه رمضان ، اعمال مشترک دهه آخر و اعمال مختص به هر یک از شبهای ماه رمضان و اضافه بر آن اعمال مشترک و خاص شبهای قدر را نیز شامل می شوند .

البته باید به انواع دیگری از عبادتهای معنوی نیز توجه کنیم ، مانند محاسبه نفس و یادآوری گناهان و استغفار و پشیمانی از ارتکاب آنها ، و تفکر در رابطه خود با خداوند متعال در همه جوانب آن مانند محبت به خدا و احساس کوتاهی در برابر نعمتهای بیشمار الهی و احساس شرمندگی از عدم انجام وظایف بندگی خود ، یکی دیگر از اعمالی که باید مورد توجه قرار گیرد شنیدن موعظه و نصیحت و آنچه که باعث رقت قلب می شود ، همچنین مطالعه وصیتهای معصومین (علیهم السلام) و خواندن زندگینامه صالحان برای اقتدای به آنان ، و کمک به حل مشکلات مردم و شاد کردن آنها از دیگر اعمالی هستند که می توان در این دهه انجام داد .

انسان مؤمن هنگامی که در دهه آخر ماه مبارک رمضان قرار می گیرد ، اولین احساسی که به او دست می دهد ، عجز از ادای شکر الهی به خاطر توفیق حضور در این ایام مبارک است و از بازماندگان قرار نگرفته است ، چرا که این دهه بسیار با فضیلت تر از دهه اول ماه ذی حجه است که در دعاهای مربوط به آن آمده است (اللهم هذه الأيام التي فضّلتها على الأيام وشرّفتها قد بلّغتَنيها بمنّك ورحمتك فأنزل علينا من بركاتك وأوسع علينا فيها من نعمائك)

ولی متأسفانه عامه مردم در این شبها به جای اینکه همت خود را برای عبادت خدا مضاعف کنند ، با سستی و بی مبالاتی این شبها را می گذارنند ، به طوری که برخی پس از اینکه قرآن را در شب قدر ختم کردند ، تلاوت قرآن را در شبهای دیگر متوقف می کنند ، در حالی که تمام ماه رمضان بهار قرآن است .

عدم اهمیت و توجه به این دهه ممکن است علل مختلفی داشته باشد :

1- غفلت از عظمت و شرافت این شبها و پاداشی که خداوند متعال برای عاملان در آنها قرار داده است .

2- فراهم کردن مقدمات عید و آمادگی برای خرید لباس ، تهیه غذاها و شیرینی های مختلف و آماده سازی برنامه های جشن .

3- خستگی از روزه و اشتیاق انسان برای بازگشت به زندگی عادی.

4- پایان یافتن برنامه های مذهبی و سخنرانی ها و عزاداریها و دیگر شعائر دینی که معمولا در شب 21 و یا 23 پایان می یابد و به ندرت تا شب 25 ادامه پیدا می کند .

5- تغییر محسوس برنامه های تلویزیونی به سمت برنامه فسق و فجور و غیره .

این عوامل و عواملی دیگر می توانند باعث دوری مردم از مساجد و شنیدن سخنانی شوند که آنها را برای انجام طاعات و عبادات تشویق می کنند .

لذا با توجه به اینکه به این شبها نزدیک می شویم ، نباید در استفاده لازم از آنها کوتاهی کنیم و با انجام یک سری اعمال بهره لازم را از آنها ببریم ، مانند:

1- حضور مستمر در مساجد و شرکت در نماز های جماعت و خواندن دعاها همراه با مردم .

2- کسی که شرایط لازم را دارد باید سعی کند معتکف شود ؛ چرا که این عمل از بزرگترین اعمال مستحبی است و چه بهتر است که در مسجد جامع شهر انجام شود ، البته همراه با توجه به اعتکاف معنوی که آن را قبلا بیان کردیم ، همچنین باید مراقب نفس خود از مبتلا شدن به عجب و ریاکاری در برابر مردم باشیم ؛ زیرا انجام این عبادت ممکن است انسان را به این بیماریهای اخلاقی مبتلا کند و او را به تباهی بکشانند .

3- ادامه حضور در سخنرانی های مذهبی و عزاداریها و احیای شعائر دینی .

4- بهره مندی کامل از زمانی که حال مناسب برای انجام عبادت و اعمال مختلف پیدا کردیم .

5- بسیار دعا خواندن و توسل به خداوند متعال ، درخواست نجات از آتش جهنم و ورود به بهشت و تعجیل در فرج بقیه الله اعظم و دعا جهت برآورده شدن حوائج دنیوی و اخروی خود و دیگران .

6- پرهیز از عوامل غفلت انگیز و لهو و لعب که مانع توجه به خداوند متعال می شوند مانند انجام بازیهای مختلف و پیگیری برنامه تلویزیونی و حضور در کنار افرادی که وقت خود را به بطالت می گذرانند .

خداوند تبارک و تعالی اگر در اعمال ما اخلاص را دید و حرکت اجتماعی ما را در این جهت مشاهده کرد ، بلاها را از ما دور خواهد کرد و بیش از آنکه از او درخواست کنیم به ما عطا خواهد کرد که او مهربان و بخشنده است و عطا و بخشش او چیزی از خزائن او نخواهد کاست .