قول ثقيل: گفتار گران

ثقل(سنگيني و گراني) براي مفهوم حاصل از سخن یا لفظ به كار مي­رود. قرآن بر نفس انسان، گران است زيرا زمام اميال و آرزوهاي نفساني را در دست گرفته و افسار آن را رها نمي­كند، بلکه پيوسته آن‌ها را پرورش و اصلاح کرده و به پيش مي­راند. سنگيني قرآن براي عقل نيز به دليل دربرگرفتن اسرار و رموز پيچيده­اي است كه عقل­هاي سركش و مغرور تاب آن‌ها را ندارند. بر روح نيز به خاطر وظايف سخت و تعاليم فشرده گران مي­آيد. رسول خدا(ص) با اشاره به اين امر مي­فرمايند: «دو سوره هود و واقعه به خاطر وجود آيه (فَاسْتَقِمْ كَما أُمِرْت‏: پس چنان كه فرمان يافته‏اى پايدارى كن‏) موي مرا سپيد كرده­اند» و ايشان به سنگيني اين امر آگاه هستند.

سرچشمه گراني قرآن صدور آن از جانب خداوند متعال است بدين جهت كتاب­هاي تاریخی وسیره­نامه­ها، حالت پيامبر(ص) را هنگام نزول وحي بر ايشان بيان كرده­اند. قرآن نيز گراني خود را با اين آيه توصيف مي­كند: «لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلى‏ جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَ تِلْكَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُون‏[1]: اگر اين قرآن را بر كوهى نازل مى‏كرديم، قطعاً آن را از ترس خدا فروتن و از هم پاشيده مى‏ديدى و اين مثل‏ها را براى مردم مى‏زنيم تا بينديشند».

قرآن نیز به دليل كه آورنده خويش و شخص كوشا در اقامه آن ميان جامعه را به درد و رنج­ها و سختي­هايي مبتلا مي­كند، گران است. خداوند در­ این­باره مي­فرمايد: «المص* كِتابٌ أُنْزِلَ إِلَيْكَ فَلا يَكُنْ فِي صَدْرِكَ حَرَجٌ مِنْهُ لِتُنْذِرَ بِهِ وَ ذِكْرى‏ لِلْمُؤْمِنِين‏[2]: الف، لام، ميم، صاد * (اين) كتابى است كه به سوى تو فرو فرستاده شده است تا به‌آن بيم‏دهى و يادكردى براى مؤمنان باشد پس نبايد از آن تنگدل باشى». از اين رو پيامبر(ص) به نماز شبانه و ارتباط با خداي تعالي و پيوند عميق با او امر شده است تا آماده دريافت اين سخن گران و مسئوليت بزرگ شود و خداوند آن حضرت را به كسب و تحصيل اين نتايج وعده داده است: «وَ مِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسى‏ أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحْمُودا[3]: و پاره‏اى از شب را به‌آن (نماز شب) بيدار باش كه (نمازى) افزون براى توست باشد كه پروردگارت تو را به جايگاهى ستوده برانگيزد».