کنکاشی در شناخت سلسله راویان حدیث غدیر

 

خداوند متعال عنایت ویژه و خاصی برای مشهور ساختن و انتشار حدیث غدیر داشته است تا از این طریق بر سر زبان ها افتاده و راویان بلیغ، آن را سلسله وار نقل نمایند تا حجّتی استوار بر حقانیت نگاهبان دینش باشد. از همین رو فرمان الهی برای ابلاغ ولایتعهدی علی (ع) در شرایطی صورت پذیرفت که جمع انبوهی از مسلمانان در بازگشت از سفر حج، حضرت رسول (ص) را همراهی می کردند. پس حضرت (ص) دستور دادند تا پیش افتادگان بازگردند و جاماندگان نیز فرارسند تا همگان این رسالت مهم را به گوش جان بشنوند و حاضران به غایبان منتقل سازند. تا همگی راویان این حدیث شریف باشند. با توجه به همین رویکرد الهی بود که راویان حدیث غدیر بالغ بر یکصد هزار نفر بوده اند.

با این حال خداوند متعال به همین بسنده نکرده و آیاتی چند در این خصوص نیز نازل فرمود تا مسلمانان در ادوار و زمان های مختلف با قرائت آن ها، واقعه غدیرخم را یادآور شده و مرجعیت فکری و دینی خویش را بازشناسند.

پیامبر گرامی اسلام (ص) نیز به نوبه خود اهمیت فراوانی برای این مساله قائل گردید. از همین روهمه قبائل و گروه ها را به آخرین حج خود فراخواند. آنان فوج فوج و بی وقفه به حجة الوداع می آمدند در حالی که پیامبر خدا در فکر ابلاغ مساله ای بسیار مهم و خبری بس بزرگ بود که با آن، دین بزرگ اسلام بر دیگر ادیان ملت ها چیره و در شرق و غرب عالم نفوذ پیدا کند.

دقیقا با توجه به چنان رویکردی است که ائمه اطهار (ع) به طور پیوسته از این واقعه مهم سخن به میان آورده و برای اثبات امامت ائمه پیش از خود به آن احتجاج و استناد می نمودند. کما این که امیرالمومنین علی (ع)  نیز خود را از احتجاج به واقعه غدیر بازنداشته و در طول حیات مبارک خویش به آن استناد نموده وصحابه حاضر در عید غدیر را به حضور در مجامع و گروه های مردمی و سخن گفتن از غدیر خم تشویق می نمود.

تمامی این اقدامات به منظور آن بوده است که علیرغم گذشت زمان و سال ها، این واقعه، تازه و زنده بماند. از همین رو ایشان شیعیان خود را به عیدگرفتن غدیر، برگزاری اجتماعات دینی و جشن و سرور و بشارت دهی به یکدیگر در این روز دستور داده اند تا این عید همواره زنده بماند.

کتاب های حدیثی، تفسیری، تاریخی و کلامی شیعیان مملوّ و آکنده از نقل ماجرای غدیر و استناد به محتوای آن است. پس چه «مسانیدی»^[1]که راویان از منابع مختلف حدیثی از سرچشمه نبوت نقل کرده اند و «مراسیلی»^[2] که به واسطه توافق فرقه های مختلف اسلامی در خصوص آن ها، مولفان اقدام به «ارسال مسلّم»^[3] این روایت می نموده اند.

با این حال علمای اهل سنت بسیار دیرتر از شیعیان در خصوص اثبات این حدیث و اعتراف به حقانیت آن، تسلیم شدن در برابر آن و اذعان به تواتر آن اقدام کرده اند. در این بین البته عده اندکی وجود دارند که از راه حقیقت منحرف شده و با تعصب کورکورانه خود اقدام به انکار این حدیث متواتر نموده اند که البته ایشان را نمی توان نماینده جامعه علمای اهل سنت دانست.

حقیقت آن است که پژوهندگان و محققان ثابت قدم در این زمینه از القای هیچ شبهه ای در اعتبار سندهای روایی اشان - که به صورت متعاضد،^[4] متظافر^[5] و متواتر به جمهور صحابه و تابعین منتهی می شود- نمی هراسند.

متواتر بودن حدیث غدیر

در ذیل جهت اثبات متواتر[6] بودن حدیث «غدیر» به سلسله روات حدیث اعم از صحابه و تابعین اشاره می شود:

بخش اول: صحابه[7] روایت کننده حدیث غدیر

 

1.      ابو هریره دوسی متوفای سال 57، 58، 59 در سن 78 سالگی، حدیث غدیربه صورت مسند در تاریخ خطیب بغدادی ج8 ص290 و نیز تهذیب الکمال فی اسماء الرجال ابی حجاج مزی و تهذیب التهذیب ج7 ص327 و نیز مناقب خوارزمی ص130 و نیز خوارزمی  در کتاب مقتل الامام السبط الشهید،از ایشان نقل کرده اند و نیز جزری در اسنی المطالب ص3 و نیز سیوطی در الدر المنثور ج2 ص259 و نیز در کتاب تاریخ الخلفاء ص114 و حموینی در فرائد السمطین و نیز متقی هندی در کنز العمال و ابن عبد البر در الاستیعاب ج2 ص473 و نیز ابن کثیر دمشقی در بدایه و نهایه ج5 ص214 و نیز ابن عقده در حدیث الولایه و نیز ابی بکر جعابی در نخب المناقب و در نزل الابرار ص20 این حدیث را آورده اند.

 

2.      ابو لیلی انصاری، نقل شده که در سال 37 در جنگ صفین کشته شده است. در مناقب خوارزمی ص35 و نیز سیوطی در تاریخ  الخلفاء ص114 و سمهودی در جواهر العقدین حدیث غدیر را نقل کرده اند.

 

3.      ابو زینب ابن عوف انصاری نیز از راویان حدیث غدیر که در اسد الغابه ج3 ص307 و نیز در الاصابه ج3 ص408 و ج4 ص80 روایت او ذکر شده است.

 

4.      ابو فضاله انصاری یکی از کسانی که در روز رحبه[8] شعر سرود و در اسد الغابه ج5 ص276 و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و سمهودی در جواهر العقدین و همچنین در کتاب الاصابه ج4 ص159 در این خصوص روایت نقل کرده اند.

 

5.      ابو قدامه انصاری، در کتاب اسد الغابه ج5 ص276 ابو قدامه از جمله افرادی بود که در روز رحبه حاضر بود و نیز ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و سمهودی در کتاب جواهر العقدین و در کتاب الاصابه ج4 ص159 آمده است.

 

 

6.      ابو عمره ابن محصن انصاری از دیگر راویان حدیث غدیر که ابن اثیر در اسد الغابه ج3 ص307 و نیز ابن عقده در حدیث الولایه از ایشان حدیث غدیر را نقل کرده اند.

 

7.      ابو هیثم ابن تیهان در صفین در سال 37 کشته شد در کتاب حدیث الولایه ابن عقده و نیز کتاب نخب المناقب جعابی و کتاب مقتل خوارزمی و نیز کتاب جواهر العقدین سمهودی از ایشان حدیث غدیر را نقل کرده اند.

 

8.      ابو رافع قبطی از دیگر ناقلان حدیث غدیر که روایت ایشان را ابن عقده در حدیث الولایه و نیز ابو بکر جعابی در نخب المناقب و خوارزمی در مقتل خویش نقل کرده اند.

 

9.      ابو ذویب خویلد ( یا خالد ) ابن خالد ابم محرث هذلی از راویان حدیث غدیر می باشد ایشان از شاعران دوره جاهلی و دوره اسلام هستند و در دوره خلافت عثمان چشم از جهان بست. ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و خطیب خوارزمی در فصل چهارم از کتاب مقتل الامام السبط الشهید از ایشان روایت غدیر را نقل کرده اند.

 

10.  ابو بکره ابن ابی قحافه تیمی متوفای سال 13 از راویان حدیث غدیر که ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و ابو بکر جعابی در کتاب نخب المناقب و نیز منصور رازی در کتاب فی حدیث الغدیر و همچنین شمس الدیین جزری شافعی در اسنی المطالب ص3 روایت غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

11.  اسامه ابن زید ابن حارثه کلبی، در سال 54 و در سن 75 سالگی چشم از جهان بست. حدیث غدیر در دو کتاب حدیث الولایه و کتاب نخب الولایه از طریق ایشان روایت شده است.

 

12.  اُبی ابن کعب انصاری خزرجی، از قرّاء بزرگ، متوفای سال 30 – 32 و نظرات دیگری در خصوص سال وفات ایشان وجود دارد، ابو بکر جعابی روایت غدیر را از ایشان در کتاب نخب الولایه نقل کرده است.

 

13.  اسعد ابن زراره انصاری، ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و ابو بکر جعابی در کتاب نخب المناقب و ابو سعید مسعود سجستانی در کتاب الولایه و همچنین شمس الدین جزری در کتاب اسنی المطالب ص4 حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

14.  اسماء بنت عمیس خثعمیه، از روایت کنندگان حدیث غدیر می باشند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه از ایشان این حدیث را نقل کرده اند.

 

15.  ام سلمه همسر رسول اکرم (ص) از دیگر راویان واقعه غدیر هستند در کتاب حدیث الولایه ابن عقده و کتاب جواهر العقدین سمهودی شافعی و نیز در کتاب ینابیع الموده ص40 و همچنین در کتاب وسیله الآمال شیخ احمد ابن فضل ابن محمد باکثیر مکی شافعی، حدیث غدیر از ام سلمه روایت شده است.

 

16.  ام هانی دختر ابی طالب (ع) روایت کننده حدیث غدیر می باشند بزاز در مسند خویش و نیز سمهودی شافعی و همچنین قندوزی حنفی در ینابیع الموده ص40 و نیز ابن عقده در کتاب حدیث الولایه از ایشان حدیث غدیر را روایت کرده اند.

 

17.  ابو حمزه انس ابن مالک انصاری خزرجی خدمتکار پیامبر اکرم (ص) که در سال 93 بدرود حیات گفت از دیگر راویان این واقعه می باشند خطیب بغدادی در تاریخ خود ج7 ص377 و نیز ابن قتیبه دینوری در کتاب المعارف ص291 و همچنین ابن عقده در حدیث الولایه و نیز ابو بکر جعابی در نخب المناقب و نیز خطیب خوارزمی در المقتل و همچنین سیوطی در تاریخ الخلفاء ص114 و نیز متقی هندی در کنز العمال ج6 ص154 و ص403 و همچنین بدخشی در کتاب نزل الابرار ص20 و جزری در کتاب اسنی المطالب ص4، حدیث شریف غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

18.  براء ابن عازب انصاری اوسی، از ساکنان کوفه و متوفای سال 72 می باشند احمد ابن حنبل در مسند ج4 ص281 و نیز در کتاب سنن ابن ماجه ج1 ص 28 و 29 و همچنین در کتاب خصائص نسائی ص16 و نیز خطیب بغدادی در تاریخ خود ص236 و نیز طبری در تفسیر خود ج3 ص428 و همچنین در کتاب تهذیب الکمال فی اسماء الرجال و نیز ثعلبی در کتاب الکشف و البیان و نیز ابن عبد البر در کتاب الاستیعاب ج2 ص473 و نیز محب الدین طبری در ریاض النضره ج2 ص169 و همچنین خطیب خوارزمی در مناقب خود ص94 و نیز ابن صباغ مالکی در کتاب الفصول المهمه ص25 و همچنین ذخایر العقبی محب الدین طبری ص67 و نیز گنجی شافعی در کتاب کفایه الطالب ص14 و نیز فخر رازی در تفسیر ج3 ص636 و نیز نیشابوری در تفسیر خود ج6 ص 194 و همچنین جمال الدین زرندی در کتاب نظم درر السبطین و نیز در کتاب جامع الصغیر ج2 ص555 و نیز کتاب مشکاة المصابیح ص557 و نیز میبدی در کتاب شرح دیوان امیر المومنین ع و همچنین در کتاب فرائد السمطین و نیز در کتاب کنز العمال ج6 ص152 و 397 و نیز ابن کثیر در کتاب بدایه و نهایه ج5 ص205، حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

19.  بریده ابن حصیب ابو سهل اسلمی متوفای سال 63 از راویان حدیث غدیر هستند. کتاب مستدرک حاکم نیشابوری ج3 ص110 و نیز کتاب حلیة الاولیاء ج4 ص23 و نیز کتاب استیعاب ابن عبد البر ج2 ص473 و همچنین کتاب مقتل خوارزمی و نیز کتاب اسمی المطالب جزری شافعی ص3 و نیز کتاب تاریخ الخلفاء ص114 و نیز کتاب جامع الصغیر ج2 ص555 و نیز کتاب کنز العمال ج6 ص397 و نیز کتاب مفتاح النجاة و نزل الابرار ص20 و نیز کتاب تفسیر المنار ج6 ص464، حدیث غدیر را از طریق ایشان نقل نمودند.

 

20.  ابو سعید ثابت ابن ودیعه انصاری خزرجی مدنی از ناقلان حدیث غدیر به جهت دفاع از علی (ع) هستند ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابن اثیر در کتاب اسد الغابه ج3 ص307 و ج5 ص205 و در کتاب تاریخ آل محمد (ص) ص67، روایت غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

21.  جابر ابن سمره ابن جناده ابو سلیمان سوائی، اهل کوفه و در سال 70 در همانجا وفات کرد اما در کتاب الاصابه سال وفات ایشان را سال 74 ذکر کرده است ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و خوارزمی در فصل چهارم از کتاب مقتل خود، حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

22.  جابر ابن عبدالله انصاری، در سن 94 سالگی در سال 74 – 73 و به نظر برخی 87 در مدینه وفات کرد. ایشان از دیگر راویان حدیث غدیر می باشند. ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و ابو بکر جعابی در کتاب نخب المناقب و همچنین ابن عبدالبر در کتاب الاستیعاب ج2 ص473 و نیز ابو حجاج در کتاب اسماء الرجال و نیز در کتاب تهذیب التهذیب ج7 ص337 و همچنین در کتاب کفایة الطالب ص16 و نیز حموینی در کتاب فرائد السمطین و نیز ابن کثیر در کتاب البدایه و النهایه ج5 ص209 و نیز متقی هندی در کتاب کنز العمال ج6 ص398 و همچنین سمهودی در کتاب جواهر العقدین و نیز قندوزی حنفی در کتاب ینابیع الموده ص41 و نیز خوارزمی در کتاب مقتل خویش و نیز جزری در کتاب اسنی المطالب ص3 و نیز قاضی بهلول بهجت در کتاب تاریخ آل محمد ص67، روایت غدیر را از جابر ابن عبدالله انصاری نقل کرده اند.

 

23.  جبله ابن عمر انصاری، از روایت کنندگان حدیث غدیر هستند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه روایت غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

24.  جبیر ابن مطعم ابن عدی قرشی نوفلی، ایشان نیز روایت غدیر را نقل کرده اند و قاضی بهلول بهجت در کتاب تاریخ آل محمد و نیز همدانی در کتاب مودة القربة و نیز قندوزی حنفی در کتاب ینابیع الموده، حدیث غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

25.  جریر ابن عبدالله ابن جابر بجلی، متوفای سال 51 -54، ایشان نیز از ناقلان حدیث غدیر شمرده شده اند و هیثمی در مجمع الزوائد ج9 ص106 از معجم کبیر طبرانی حدیث غدیر را از ایشان نقل کرده اند و نیز سیوطی در کتاب تاریخ الخلفاء ص114 و نیز ابن کثیر در کتاب البدایه و النهایه ج7 ص349 و همچنین متقی هندی در کتاب کنز العمال ج6 ص154 و 399 و نیز وصابی در کتاب الاکتفاء و نیز بدخشی در کتاب مفتاح النجا و نیز خوارزمی در کتاب مقتل خویش، حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

26.  ابو ذر جندب ابن جناده غفاری متوفای سال 31 از راویان حدیث غدیر می باشند ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و جعاب در کتاب نخب المناقب و نیز در باب 58 کتاب فرائد السمطین و خطیب خوارزمی در کتاب مقتل خویش و همچنین جزری شافعی در کتاب اسنی المطالب ص4 حدیث غدیر را از ابو ذر غفاری روایت کرده اند.

 

27.  ابو جنیده جندع ابن عمرو ابن مازن انصاری از راویان حدیث غدیر بشمار آمده اند و ابن اثیر در کتاب اسد الغابه ج1 ص308 و نیز شیخ محمد صدر عالم در کتاب معارج العلی و نیز کتاب تاریخ آل محمد ص67 روایت غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

28.  حبه ابن جوین ابو قدامه عرنی بجلی متوفای 76 – 77 از دیگر راویان حدیث غدیر شمرده شده اند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و دولابی در کتاب الکنی و الاسماء ج2 ص88 و نیز ابن مغازلی در کتاب مناقب خود و نیز خطیب خوارزمی در مقتل خویش و ابن اثیر در کتاب اسد الغابه ج1 ص367 و ابن حجر در کتاب الاصابه ج1 ص372 و قندوزی حنفی در کتاب ینابیع الموده ص34، روایت غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

29.  حبشی ابن جناده سلولی اهل کوفه و بروایت اصبغ از کسانی که در واقعه یوم مناشده حاضر بودند و برای علی (ع) شهادت داد. ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و ابن اثیر در کتاب اسد الغابه ج3 ص307 و ج5 ص205 و نیز محب الدین طبری در کتاب ریاض النضره ج2 ص169 و همچنین سیوطی در کتاب جمع الجوامع و نیز متقی هندی در کتاب کنز العمال ج6 ص154 و نیز ابن کثیر شامی در کتاب البدایه و النهایه ج5 ص211 و هیثمی در کتاب مجمع الزوائد ج9 ص106 و سیوطب در کتاب تاریخ الخلفاء ص114 و بدخشی در نزل الابرار ص20 و نیز در کتاب مفتاح النجا و همچنین شیخ ابراهیم وصابی شافعی در کتاب فضل الاربعه الخلفاء و جزری در کتاب اسنی المطالب ص4، روایت غذیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

30.  حبیب ابن بدیل ابن ورقاء خزاعی از راویان حدیث غدیر بشمار آمده اند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابن اثیر در کتاب اسد الغابه ج1 ص368 و ابن حجر در کتاب الاصابه ج1 ص304، روایت غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

31.  حذیفه ابن اسید ابو سریحه خفاری از اصحاب شجره هستند حدیث غدیر را ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و ترمذی در کتاب صحیح خویش ج2 ص298 و نیز حموینی در فرائد السمطین و ابن اثیر در کتاب اسد الغابه و ابن صباغ مالکی در کتاب فصول المهمه ص25 و ابن عساکر در کتاب تاریخ خود و نیز ابن کثیر در کتاب البدایه و النهایه ج5 ص209 و جلد 7 ص348، از ایشان نقل کرده اند.

32.  حذیفه ابن یمان یمانی متوفای سال 36، از دیگر ناقلان حدیث غدیر می باشند ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و ابو بکر جعابی در کتاب نخب المناقب و حاکم حسکانی در کتاب دعاة الهداة الی اداء حق الموالاة، بعد از ذکر حدیث می نویسد که من این حدیث را بر ابو بکر محمد ابن محمد صیدلانی خواندم و ایشان اقرار به صحت این روایت کردند. و نیز جزری در کتاب اسنی المطالب روایت غدیر را از جذیفه ابن یمان یمانی نقل کرده اند.

 

33.  حسان ابن ثابت، از شاعران قرن اول نیز از راویان حدیث غدیر بشمار آمده اند.

 

34.  امام حسن مجتبی (ع) از راویان حدیث غدیر هستند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و ابو بکر جعابی در کتاب نخب المناقب و خوارزمی نیز حدیث غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

35.  امام حسین (ع) نیز از راویان حدیث غدیر هستند ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و ابو بکر جعابی در نخب المناقب و خطیب خوارزمی در مقتل خود و عاصمی در کتاب زین الفتی و ابن مغازلی در مناقب خود و ابو نعیم در حلیة الاولیاء ج9 ص64 حدیث غدیر را از امام حسین (ع) روایت کرده اند.

 

36.  ابو ایوب خالد ابن زید انصاری، در سال 50 و به نقل دیگر در سال 51 یا 52 در جنگ با روم به شهادت رسید ایشان از دیگر راویان حدیث غدیر می باشند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و ابوبکر جعابی در کتاب نخب المناقب و محب الدین طبری در ریاض النضره ج2 ص169 و نیز ابن اثیر در کتاب اسد الغابه ج5 ص6 و ج3 ص307 و ج5 ص205 و نیز ابن کثیر در کتاب البدایه و النهایه ج5 ص209 و همچنین سیوطی در جمع الجوامع و در کتاب تاریخ الخلفاء ص114 و نیز متقی هندی در کتاب کنز العمال و نیز طبرانی در کتاب معجم کبیر و نیز ابن حجر عسقلانی در کتاب الاصابه ج7 ص780 و ج6 ص223 وج2 چاپ اول ص20 و جزری در کتاب اسنی المطالب ص4، حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

37.  ابو سلیمان خالد ابن ولید ابن مغیره مخزومی متوفای سال 21 یا 22 از راویان حدیث غدیر بشمار آمده است و ابو بکر جعابی در کتاب نخب المناقب روایت غدیر را از ایشان نقل کرده است.

 

38.  خزیمه ابن ثابت انصاری ذو الشهادتین، در جنگ صفین در سال 37 کشته شد ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابو بکر جعابی در کتاب نخب المناقب و سمهودی در کتاب جواهر العقدین و ابن اثیر در اسد الغابه ج3 ص307 و نیز جزری در کتاب اسنی المطالب ص4 و قاضی بهلول بهجت در کتاب تاریخ آل محمد ص67 روایت غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

39.  ابو شریح خویلد ابن عمرو خزاعی، از ساکنان مدینه و در سال 68 وفات کرد ایشان یکی از افرادی است که در یوم المناشده به طرفداری علی (ع) شهادت دادند می باشد.

40.  رفاعه ابن منذر انصاری از دیگر راویان حدیث غدیر می باشند که ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و ابوبکر جعابی در کتاب نخب المناقب و نیز منصور رازی در کتاب الغدیر حدیث غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

41.  زبیر ابن عوام قرشی از دیگر راویان حدیث غدیر می باشد. در سال 36 کشته شد. ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابو بکر جعابی در کتاب نخب المناقب و نیز منصور رازی در کتاب الغدیر و همچنین ابن مغازلی ایشان را از راویان این حدیث بر شمرده است و نیز جزری شافعی در کتاب اسنی المطالب ص3 ایشان را از ناقلان حدیث غدیر ذکر کرده اند.

42.  زید ابن ارقم انصاری خزرجی متوفای سال 66 و بنقلی 68، از راویان حدیث غدیر بشمار آمده اند احمد ابن حنبل در مسند خود ج4 ص368 و 372 و نیز نسائی در کتاب الخصائص ص15 و 16 و همچنین دولابی در کتاب الکنی و الاسماء ج2 ص61 و نیز مسلم در صحیح خود ج2 ص325 چاپ 1327، و نیز بغوی در کتاب مصابیح السنه ج2 ص199 و ترمذی در کتاب صحیح خود ج2 ص298 و حاکم در مستدرک خود ج3 ص109 و نیز احمد ابن حنبل در مسند خود ج1 ص118 و نیز در کتاب فرائد السمطین باب 58 و نیز محب الدین طبری در کتاب ریاض النضره ج2 ص169 و نیز ذهبی در کتاب تلخیص خود ج3 ص533، روایت غدیر را از زید ابن ارقم نقل کرده اند.

 

43.  ابو سعید زید ابن ثابت متوفای 45 یا 48 و بنقل دیگر بعد از سال 50 وفات کرد این عقده در کتاب حدیث الولایه و ابوبکر جعابی در کتاب نخب المناقب و جزری شافعی در کتاب اسنی المطالب ص4، روایت غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

44.  زید، یزید ابن شراحیل انصاری از کسانی بود که در یوم المناشده به طرفداری از امام علی (ع) به حدیث غدیر شهادت داد. ابن عقده در کتاب حدیث الولایه شهادت او را نقل کرده است و ابن اثیر این شهادت ابن شراحیل را از ابن عقده در کتاب اسد الغابه ج2 ص233 روایت کرده است و نیز ابن حجر در کتاب الاصابه ج1 ص567 و نیز خوارزمی در کتاب مقتل خود و نیز صاحب کتاب تاریخ آل محمد ص67، حدیث غدیر را از ابن شراحیل روایت کرده اند.

 

45.  زید ابن عبدالله انصاری از دیگر ناقلان حدیث غدیر می باشد و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه روایت غدیر را از ایشان نقل کرده است.

 

46.  ابو اسحاق سعد ابن ابی وقاص از دیگر راویان حدیث غدیر هستند. نسائی در کتاب خصائص خود ص3 و 4 و 18 و نیز عبدالله ابن احمد ابن حنبل در کتاب العمده ص48 و نیز محمد ابن ماجه در ج1 ص30 و نیز حاکم در مستدرک خود ج3 ص116 و ابو نعیم در حلیة الاولیاء ج4 ص356 و گنجی در کتاب کفایة الطالب ص16 و نیز هیثمی در مجمع الزوائد ج9 ص107 و نیز ابن کثیر شامی در کتاب البدایه و النهایه ج5 ص212 و نیز جمال الدین سیوطی در کتاب جمع الجوامع و در کتاب تاریخ الخلفاء ص114 حدیث را از طبرانی نقل می کند و نیز متقی هندی در کتاب کنز العمال ج6 ص154 و 405 و نیز وصابی در کتاب الاکتفاء فی فضائل الاربعة الخلفاء و نیز بدخشانی در کتاب نزل الابرار ص20، حدیث غدیر را از ابو اسحاق روایت کرده اند.

 

47.  سع ابن جناده عوفی پدر عطیه عوفی از راویان حدیث غدیر می باشند ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابو بکر جعابی در کتاب نخب المناقب و نیز خوارزمی در مقتل خویش، روایت غدیر را از سعد ابن جناده نقل کرده اند.

48.  سعد ابن عباده انصاری خزرجی متوفای 14 یا 15 و یکی از نقبای دوازده گانه می باشد ابو بکر جعابی در کتاب نخب المناقب حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده است.

 

49.  ابو سعید سعد ابن مالک انصاری خدری متوفای سال 63 یا 64 یا 65 و یا 74 و در قبرستان بقیع مدفون است. ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابو بکر ابن مردویه و نیز ابو نعیم در کتاب ما نزل من القرآن و نیز ابوالفتح محمد ابن علی نطنزی در کتاب خصائص العلویه و نیشابوری در تفسیر خود ج6 ص194 و نیز حموینی در کتاب فرائد السمطین و همچنین خوارزمی در مناقب خود ص80 و نیز ابن کثی در تفسیر خود ج2 ص14 و نیز سیوطی در کتاب جمع الجوامع و در کتاب تاریخ الخلفاء ص114 و در کتاب در المنثور ج2 ص259 و نیز متقی هندی در کنز العمال ج6 ص390 و جزری در اسنی المطالب ص3، روایت غدیر را از ابو سعید سعد ابن مالک انصاری نقل کرده اند.

 

50.  سعید ابن زید قرشی عدوی متوفای سال 50 – 51 از دیگر راویان حدیث غدیر می باشند و ابن مغازلی در کتاب مناقب خود سعید ابن زید را از صد راوی حدیث غدیر یرشمرده است.

 

51.  سعید ابن سعد ابن عباده انصاری راوی حدیث غدیر هستند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه خود روایت غدیر را از ایشان نقل کرده است.

 

52.  ابو عبدالله سلمان محمدی متوفای 36 -37 در سن تقریباً 300 سالگی، از دیگر راویان این حدیث شمرده شده است و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابو بکر جعابی در نخب المناقب و نیز حموینی شافعی در باب 58 کتاب فرائد السمطین و نیز شمس الدین جزری شافعی در کتاب اسنی المطالب ص4، ایشان را از جمله صحابه ای که حدیث غدیر را روایت کرده بر شمرده اند.

 

53.  ابو مسلم سلمی ابن عمرو ابن اکوع اسلمی متوفای سال 74، و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه ایشان را از دیگر راویان حدیث غدیر ذکر کرده و از او نقل روایت کرده است.

 

54.  ابو سلیمان سمره ابن جندب فزاری، همپیمان با انصار بود و در سال 58 – 59 و یا 60 به وفات رسید ایشان نیز از جمله راویان حدیث غدیر می باشند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابو بکر جعابی در کتاب نخب المناقب و نیز شمس الدین جزری در اسنی المطالب ص4، روایت غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

55.  سهل ابن حنیف انصاری اوسی متوفای سال 38 از دیگر راویان حدیث غدیر بشمار آمده اند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابو بکر جعابی در کتاب نخب المناقب و نیز ابن اثیر او را از جمله افرادی که در یوم الرحبه[9] به روایت اصبغ به نفع علی (ع) شهادت داد در کتاب اسد الغابه ج3 ص307 آورده است و نیز جزری شافعی در کتاب اسنی المطالب ص4، سهل ابن حنیف را از صحابه ای که حدیث غدیر را روایت کرده اند بشمار آورده اند.

 

56.  ابوالعباس سهل ابن سعد انصاری خزرجی ساعدی که در ساتل 91 در 100 سالگی وفات کرد از دیگر افرادی که به طرفداری علی (ع) شهادت به حدیث غدیر در یوم المناشده کرده اند می باشد و نیز سمهودی در کتاب جواهر العقدین از ابن عقده نقل کرده است و قندوزی تیز از سمهودی در کتاب ینابیع الموده ص38 نقل کرده و در کتاب تاریخ آل محمد ص67 نیز حدیث غدیر را از ابو العباس روایت کرده اند.

 

57.  ابو امامه صدی ابن عجلان باهلی ساکن شام و متوفای سال 86 و در همانجا به خاک سپرده شد از دیگر ناقلان این حدیث می باشد و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه از ایشان روایت غدیر را نقل کرده است.

 

58.  ضمیره اسدی نیز از راویانی می باشد که ابن عقده در حدیث الولایه و منصور رازی در کتاب الغدیر که نام او را ضمره آورده و گمان کرد که ایشان ضمیره ابن جندب است یا ابن حبیب می باشد نیز روایت غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

59.  طلحه ابن عبیدالله تمیمی که در جنگ جمل در سال 36 در سن 63 سالگی کشته شد از جمله افرادی که در جنگ جمل به نفع علی (ع) شهادت به حدیث غدیر کرد و مسعودی در کتاب مروج الذهب ج2 ص11 و نیز حاکم در مستدرک ج3 ص171 و نیز خوارزمی در کتاب مناقب خود ص112 و نیز هیثمی در مجمع الزوائد ج9 ص107 و نیز سیوطی در جمع الجوامع و ابن حجر در کتاب تهذیب التهذیب ج1 ص391 از نسائی نقل می کند و نیز متقی هندی در کتاب کنز العمال ج6 ص83 از ابن عساکر نقل می کند و ابن کثیر در کتاب البدایه و النهایه ج7 ص349 و نیز جزری در اسنی المطالب ص3، حدیث غدیر را از طلحه ابن عبیدالله نقل کرده اند.

 

60.  عامر ابن عمیر النمیری نیز از راویان دیگر حدیث غدیر می باشند ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و ابن حجر در کتاب الاصابه ج2 ص255 از ابن عقده از موسی ابن اکتل ابن عمیر النمیری از عمویش عامر حدیث غدیر را نقل کرده است.

 

61.  عامر ابن لیلی ابن ضمره نیز از راویان حدیث غدیر بشمار آمده است و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابن اثیر در کتاب اسد الغابه ج3 ص92 و نیز ابن حجر در کتاب الاصابه ج2 ص257، حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

62.  عامر ابن لیلی غفاری را تنها ابن حجر در کتاب الاصابه ج2 ص257 بعد از عامر ابن لیلی ابن ضمره را از جمله راویان حدیث غدیر برشمرده است.

 

63.  ابو طفیل عامر ابن وائل لیثی از دیگر راویان حدیث غدیر هستند که احمد ابن حنبل در مسند خود ج1 ص118 و نسائی در خصائص خود ص15 و17 و نیز ترمذی در صحیح خود ج2 ص298 و حاکم در مستدرک خود ج3 ص109 و 110 و533 و نیز ابن کثیر در کتاب البدایه و النهایه ج5 ص211 و ج7 ص246 و 348 و نیز ابن حجر در کتاب الاصابه ج2 ص252 و ج4 ص159 و نیز متقی هندی در کتاب کنز العمال ج6 ص390 و نیز سمهودی در کتاب جواهر العقدین و نیز قندوزی حنفی در کتاب ینابع الموده ص38 از سمهودی نقل کرده است و همه از ابو طفیل لیثی حدیث غدیر را روایت کرده اند.

 

64.  عایشه بنت ابی بکر ابن ابی قحافه همسر پیامبر (ص) نیز از راویان این حدیث شمرده شده اند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده است.

65.  عباس ابن عبد المطلب ابن هاشم عموی پیامبر (ص) متوفای سال 32 نیز از دیگر ناقلان ای حدیث می باشند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز جزری در کتاب اسنی المطالب ص3، حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

66.  عبد الرحمن ابن عبد رب انصاری یکی دیگر از شهادت دهندگان به حدیث غدیر به طرفداری از علی (ع) در یوم الرحبه می باشند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابن اثیر در کتاب اسد الغابه ج3 ص307 و ج5 ص205 و نیز ابن حجر در کتاب الاصابه ج2 ص408 و نیز در کتاب تاریخ آل محمد ص67، حدیث غدیر را از عبدالرحمن روایت کرده اند.

 

67.  ابو محمد عبد الرحمن ابن عوف قرشی زهری متوفای 31 -32 از راویان حدیث غدیر می باشند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز منصور رازی در کتاب الغدیر و نیز جزری در کتاب اسنی المطالب ص3، ایشان را از دیگر راویانی که حدیث غدیر را نقل کرده برشمردند.

 

68.  عبد الرحمن ابن یعمر دیلی ساکن کوفه از ناقلان حدیث غدیر می باشند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و خوارزمی در مقتل خود ایشان را از دیگر راویان روایت غدیر بشمار آورده اند.

 

69.  عبدالله ابن ابی عبدالاسد مخزومی نیز از راویان غدیر می باشد و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

70.  عبدالله ابن بدیل ابن ورقاء بزرگ طایفه خزاعه که در صفین کشته شد نیز یکی دیگر از شاهدان حدیث غدیر به طرفداری از علی (ع) در یوم الرحبه بود.

 

71.  عبدالله ابن بشیر مازنی را ابن عقده از راویان حدیث غدیر در کتاب حدیث الولایه آورده است.

 

72.  عبدالله ابن ثابت انصاری از دیگر شهادت دهندگان در یوم رحبه به طرفداری از علی (ع) به حدیث غدیر بود و در کتاب تاریخ آل محمد ایشان را از دیگر روایت کنندگان حدیث غدیر ذکر کرده است.

 

73.  عبدالله ابن جعفر ابن ابی طالب هاشمی متوفای سال 80 نیز از دیگر ناقلان این حدیث می باشد و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

74.  عبد الله ابن حنطب قرشی مخزومی نیز از دیگر روایت کنندگان غدیر هستند و سیوطی در کتاب احیاء المیت از طبرانی از مطلب ابن عبدالله ابن حنطب از پدرش خطبه پیامبر (ص) در جحفه را روایت کرده است.

 

75.  عبدالله ابن ربیعه نیز راوی حدیث غدیر می باشد و خوارزمی در کتاب مقتل خود حدیث غدیر را از ایشان نقل کرده است.

 

76.  عبدالله ابن عباس متوفای سال 68 نیز از راویان غدیر است و نسائی در کتاب خصائص خود ص7 و نیز احمد ابن حنبل در مسند ج1 ص331 و حاکم در مستدرک ج3 ص132 و نیز خطیب خوارزمی در مناقب خوب ص75 و همچنین محب الدین طبری در ریاض النضره ج2 ص203 و ابن کثیر شامی در کتاب البدایه و النهایه ج7 ص337، حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

77.  عبدالله ابن ابی اوفی علقمه اسلمی متوفای 86 – 87 نیز راوی حدیث غدیر است و ابن عقده در کتاب خود حدیث الولایه روایت غدیر را از ایشان نقل کرده است.

 

78.  ابو عبدالرحمن عبدالله ابن عمر ابن خطاب عدوی متوفای سال 72 -73 از دیگر راویان حدیث غدیر می باشند و هیثمی در مجمع الزوائد ج9 ص106 و نیز ابن ابی شیبه در کتاب سنن خود و نیز وصابی شافعی در کتاب الاکتفاء و نیز سیوطی در جمع الجوامع و در کتاب تاریخ الخلفاء ص114 از طبرانی و نیز متقی هندی در کتاب کنز العمال ج6 ص154 و خطیب خوارزمی در فصل چهارم از کتاب مقتل خود و نیز جزری در کتاب اسنی المطالب ص4 ایشان را از جمله راویان حدیث غدیر برشمرده اند.

 

79.  ابو عبدالرحمن عبدالله ابن مسعود هذلی متوفای 32 -33 و مدفون در قبرستان بقیع نیز از راویان این حدیث شناخته شده است و ابن مردویه نزول آیه تبلیغ در شأن علی (ع) در روز غدیر را از ایشان نقل کرده است و نیز سیوطی در الدر المنثور ج2 ص298 و شوکانی در تفسیر خود ج2 ص57 و نیز آلوسی بغدی از سیوطی و ایشان از ابن مردویه در روح المعانی ج2 ص348 و نیز خوارزمی و شمس الدین جزری در اسنی المطالب ص4، ابو عبدالرحمن هذلی را از راویان حدیث غدیر برشمرده اند.

 

80.  عبدالله ابن یامیل نیز از راویان این حدیث می باشند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابن اثیر در کتاب اسد الغابه ح3 ص274 و نیز ابن حجر در کتاب الاصابه ج2 ص382 و نیز قندوزی حنفی در کتاب ینابع خود ص34، ایشان را از جمله ناقلان حدیث غدیر شناختند.

 

81.  عثمان ابن عفان متوفای سال 35 نیز از ناقلان حدیث غدیر هستند ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز منصور رازی در کتاب الغدیر و نیز مغازلی، او را از راویان حدیث غدیر برشمرده اند.

 

82.  عبید ابن عازب انصاری برادر براء ابن عازب او کسی است که در روز رحبه به طرفداری از علی (ع) شهادت به حدیث غدیر کرد.

 

83.  ابو طریف عدی ابن حاتم در سال 68 و در سن 100 سالگی وفات کرد او نیز از شهادت دهندگان به حدیث غدیر به طرفداری از علی (ع) در یو الرحبه بود ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و سید نورالدین سمهودی در کتاب جواهر العقدین و قندوزی در ینابیع الموده ص38 از سمهودی و نیز شیخ احمد ابن مکی شافعی در کتاب وسیلة المآل فی مناقب الآل و نیز در کتاب تاریخ آل محمد ص67، از جمله راویان این حدیث شمرده شده است.

 

84.  عطیه ابن بسر مازنی نیز از دیگر ناقلان حدیث غدیر شناخته شده است و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه روایت غدیر را از ایشان نقل کرده است.

85.  عقبه ابن عامر جهنی، از طرف معاویه به مدت سه سال فرماندار مصر بود در حدود 60 سالگی وفات کرد ابن عقده ایشان را از جمله کسانی ذکر کرده که به طرفداری از علی (ع) در یوم الرحبه به حدیث غدیر شهادت دادند و نیز در کتاب تاریخ آل محمد ص67 ایشان را از روات این حدیث معرفی کرده است.

 

86.  علی ابن ابیطالب (ع) نیز از راویان این حدیث می باشند و ثقات شعر مشهور ایشان را روایت کرده اند و احمد ابن حنبل در مسند خود ج1 ص152 و ابن کثیر از احمد در کتاب البدایه و النهایه ج2 ص348 و همچنین هیثمی در کتاب مجمع الزوائد ج9 ص107 و سیوطی نیز در کتاب جمع الجوامع و کتاب تاریخ الخلفاء ص114 و نیز ابن حجر در کتاب تهذیب التهذیب ج7 ص337 و نیز بدخشانی در کتاب نزل الابرار ص20 و مفتاح النجا و نیز طحاوی در کتاب مشکل الآثار ج2 ص307 و ذهبی در میزان الاعتدال ج2 ص303 و نیز متقی هندی در کنز العمال ج6 ص154 و397 و 399 و406 و نیز در کتاب حلیة الاولیاء ابو نعیم اصبهانی ج9 ص64، ایشان (ع) را از راویان حدیث غدیر برشمرده اند.

 

87.  ابوالیقظان عمار ابن یاسر در جنگ صفین در سال 37 به شهادت رسید حموینی در باب 40 و 58 کتاب فرائد السمطین و نیز خوارزمی و شمس الدین جزری در اسنی المطالب ص4، ایشان را از راویان حدیث غدیر معرفی کرده اند و او از کسانی که شهادت به طرفداری علی (ع) به حدیث غدیر کردند می باشد.

 

88.  عماره خزرجی انصاری، در یوم یمامه کشته شد هیثمی در کتاب مجمع الزوائد ج9 ص107 و سیوطی در کتاب تاریخ الخلفاء ص65 و نیز بدخشانی در کتاب مفتاح النجا و کتاب نزل الابرار از ایشان روایت غدیر را نقل کرده اند.

 

89.  عمر ابن ابی سلمه ابن عبد الاسد مخزومی پسر خوانده پیامبر (ص) و مادرش ام سلمه همسر پیامبر می باشد و در سال 83 وفات کرد ابن عقده حدیث غدیر را از ایشان نیز روایت کرده است.

 

90.  عمر ابن خطاب متوفای سال23 از دیگر راویان حدیث غدیر می باشند ابن مغازلی در مناقب خود و نیز سمعانی در کتاب فضائل الصحابه از ابی هریره و نیز محب الدین طبری در کتاب ریاض النضره ج2 ص161 و نیز ابن کثیر شامی در البدایه و النهایه ج7 ص349 و خطیب خوارزمی در کتاب مقتل خود و نیط شمس الدین جزری در اسنی المطالب ص3 و در کتاب موده القربی شهاب الدین همدانی از عمر ابن خطاب روایت می کند که گفت: رسول خدا (ص) علی را علم و امام قرار داد و فرمود: من کنت مولاه فعلیا مولاه، خدایا دوست بدار هر که عاو را دوست بدارد و دشمن باش با هر که با او دشمنی کند و خوار کن هر که او را خوار بدارد و یاری کن هر که او را یاری کند خدایا تو گواه من بر آنان باش. عمر ابن خطاب می گوید کنار من جوان خوش سیمایی بود و به من گفت ای عمر رسول خدا عقدی بست که این عقد را کسی جز منافق برهم نمی زند. سپس رسول خدا (ص) دستم را گرفت و فرمود: ای عمر این از فرزندان آدم نیست بلکه او جبرئیل بود و خواست تاکید کند آنچه را که در مورد علی گفتم. شیخ قندوزی حنفی در کتاب ینابیع الموده ص249 و را از ناقلان حدیث غدیر معرفی کرده اند.

 

91.  ابو نجید عمران ابن حصین خزاعی متوفای سال 52 در بصره از راویان این حدیث بشمار آمده اند ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز مولوی محمد سالم بخاری از ترمذی و نیز خطیب خوارزمی و شمس الدین جزری در اسنی المطالب ص4، ایشان را از راویان حدیث غدیر ذکر کرده اند.

 

92.  عمرو ابن حمق خزاعی کوفی متوفای سال50 از دیگر راویان حدیث غدیر می باشند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و خوارزمی در کتاب مقتل خود ایشان را از دیگر راویان این حدیث برشمرده اند.

 

93.  عمرو ابن شراحیل نیز راوی حدیث غدیر می باشد و خوارزمی در کتاب مقتل خود ایشان را از جمله صحابه ای که حدیث غدیر را روایت کرده اند آورده است.

 

94.  عمرو ابن عاص یکی از شاعران غدیر بود و ابن قتیبه در کتاب الامامه و السیاسه خود ص93 و او نامه ای برای معاویه فرستاده بود که در آن به حدیث غدیر اشاره می کند و خوارزمی آن را در کتاب مناقب خود ص126 آورده است.

 

95.  عمرو ابن مره جهنی ابو طلحه یا ابو مریم از دیگر راویان غدیر هستند احمد ابن حنبل و طبرانی در معجم کبیر از ایشان نقل می کنند که رسول خدا (ص) در غدیر خم فرمود: من کنت مولاه .... و متقی هندی در کنز العمال ج6 ص154 از طبرانی و نیز شیخ ابراهیم وصابی شافعی در کتاب الاکتفاء و محمد صدر عالم در کتاب معارج العلی و نیز بدخشانی در کتاب مفتاح النجی و نزل الابرار از احمد ابن حنبل و از طبرانی، حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

96.  فاطمه بنت رسول الله (ص) نیز از راویان حدیث غدیر شمرده شده اند ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز منصور رازی در کتاب الغدیر و شهاب الدین همدانی در مودة القربی از ایشان (س) نقل کرده اند که پیامبر فرمود: هر کس که من مولای اویم علی نیز مولای اوست و هر که من امام اویم علی نیز امام اوست.

 

97.  فاطمه بنت حمزه ابن عبد المطلب نیز از راویان حدیث غدیر می باشند و ابن عقده دذ کتاب خود حدیث الولایه و نیز منصور رازی در کتاب الغدیر روایت غدیر زا از ایشان نقل کرده اند.

 

98.  قیس ابن ثابت ابن شماس انصاری از حمله شهادت دهندگان به حدیث غدیر به طرفداری از علی (ع) بودند ابن عقده در کتاب حدیث الولایه ونیز ابن اثیر در اسد الغابه ج1 ص368 و نیز ابن حجر در الاصابه ج1 ص305 و محمد صدر عالم در کتاب معارج العلی روایت غدیر را از ایشان نقل کرده اند.

 

99.  قیس ابن سعد ابن عباده انصاری خزرجی یکی از شاعران غدیر در قرن اول می باشند ایشان از شاهدان علی (ع) به حدیث غدیر بودند و مناظره ای با معاویه ابن ابی سفیان در خصوص حدیث غدیر از ایشان به ثبت رسیده است.

 

100.                       ابو محمد کعب ابن عجره انصاری مدنی متوفای سال 51 از راویان حدیث غدیر شناخته شده است و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه روایت غدیر را از ایشان نقل کرده است.

 

101.                       ابو سلیمان مالک ابن حویرث لیثی متوفای 74 نیز از جمله راویان حدیث غدیر معرفی شده اند و احمد ابن حنبل در کتاب مناقب خود و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه از مالک ابن حسین ابن مالک ابن حویرث از پدرش و ایشان نیز از پدرش که پیامبر (ص) در روز غدیر خم فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه. و هیثمی نیز در کتاب مجمع الزوائد ج9 ص108 و نیز جلال الدین سیوطی در کتاب تاریخ الخلفاء ص114 و همچنین بدخشانی در مفتاح النجی و در کتاب نزل الابرار ص20 و نیز شیخ محمد صدر عالم در کتاب معارج العلی و نیز وصابی شافعی در کتاب الاکتفاء و نیز خوارزمی در مقتل خود حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

102.                       مقداد ابن عمرو کندی زهری در سال33 در سن 70 سالگی وفات کرد ایشان نیز حدیث غدیر را نقل کرده است و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز حموینی در کتاب فرائد السمطین حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

103.                       ناجیه ابن عمرو خزاعی از جمله افرادی که شهادت به حقانیت علی (ع) در یوم الرحبه در کوفه به حدیث غدیر دادند ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابن اثیر در کتاب اسد الغابه ج5 ص6 و ابن حجر در کتاب الاصابه ج3 ص542 و نیز خوارزمی ایشان را از جمله صحابه ای که روایت غدیر را نقل کرده اند معرفی کرده است.

 

104.                       ابو برزه فضله ابن عتبه اسلمی متوفای سال 65 در خراسان، نیز از راویان حدیث غدیر هستند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه، روایت غدیر را از ایشان نقل کرده است.

 

105.                       نعمان ابن عجلان انصاری نیز در روایت اصبغ ایشان نیز از شاهدانی بود که به حدیث غدیر به نفع علی (ع) شهادت داد و در کتاب تاریخ آل محمد ایشان را از راویان حدیث غدیر ذکذ کرده است.

 

106.                       هاشم مرقال ابن عتبه ابن ابی وقاص زهری مدنی، در سال 37 در جنگ صفین کشته شد ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و ابن اثیر در کتاب اسد الغابه ج1 ص368 و ابن حجر در کتاب الاصابه ج1 ص305، حدیث غدیر را از ایشان روایت کرده اند.

 

107.                       ابو وسمه وحشی ابن حرب حبشی حمصی نیز از راویان غدیر بشمار آمده است و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و خطیب خوارزمی در کتاب مقتل خود ایشان را از کسانی که حدیث غدیر را نقل کرده اند معرفی نموده است.

 

108.                       وهب ابن حمزه نیز از ناقلان حدیث غدیر می باشند و خوارزمی در فصل چهارم از کتاب مقتل ایشان را راوی حدیث غدیر معرفی کرده است.

 

109.                       ابو جحیفه وهب ابن عبدالله سوائی که به او وهب الخیر می گفتند متوفای سال 74 نیز از دیگر راویان غدیر شمرده شده و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه روایت غدیر را از ایشان نقل کرده است.

 

110.                       ابو مرازم یعلی ابن مره ابن وهب ثقفی نیز از راویان حدیث غدیر هستند و ابن عقده در کتاب حدیث الولایه و نیز ابو موسی و ابو نعیم از ایشان و ابن اثیر نیز از ایندو در کتاب اسد الغابه ج2 ص233 و ج3 ص93 و ج5 ص6 و نیز ابن حجر در کتاب الاصابه ج3 ص542 روایت غدیر را از ایشان نقل کرده اند.