روش امامان شیعه (ع) در کسب درآمد

با مطالعه در تاریخ زندگی و سیره اهل بیت (ع) به این نکته می رسیم که در برهه هایی از حیات مبارک ایشان اموالی زیر نظر آن بزرگواران وجود دارد که در شکل های  مختلف و در راه های متفاوتی در آن ها تصرف می فرمودند. مساله اینجاست که نمی توان به قطع و یقین مدعی شد که دارایی های یادشده از حقوق شرعی، وجوهات و امثال آن بدست آمده است. در مقابل با استناد به برخی از قرائن و شواهد تاریخی می توان ادعا نمود که بخش مهمی از این اموال از راه هایی چون تجارت و داد و ستد مستقیم این حضرات (ع)  یا غیر مستقیم (بوسیله پیروان و اصحاب) به دست آمده بود.

از جمله شواهد و قرائن یادشده  می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1-     در کتب روایی شیعه مجموعه روایاتی وجود دارند که این معنا را می رسانند که ائمه (ع) تا زمان حضرت امام جواد (ع) به خاطر وجود  فضای خفقان، جوّ ناامن، بازرسی های مداوم از سوی حکومت های ظالم، از دریافت وجوهات شرعی امتناع می کردند. به عنوان مثال در برخی از اخبار در شرح حال امام موسی  کاظم (ع) و خاندان ابوطالب آمده است که دوران سخت و طاقت فرسایی را در دوران حکومت هارون الرشید و برخی از حکام بنی العباس را گذراندند. امام موسی  کاظم (ع) در یکی از ملاقات های اجباری خود با هارون، مجبور به پاسخگویی به وی در خصوص اموالی شدنی  که از سوی برخی از شیعیان برای آن حضرت (ع) آورده می شد.[1] این سند تاریخی موید این مطلب است که امامان شیعه (ع) دارای اموال هنگفتی بودند که حکومت های طاغوتی وقت را به شدت نگران و آشفته ساخته و آن را به مثابه یک تهدید برای موجودیت خود تلقی می کردند.

2-     ثروت امام موسی کاظم (ع) از دیگر قرائن در اثبات مدعای فوق به شمار می آید. واقعیت آن است که ایشان زمان زیادی از دوران امامت خود را (حدود چهارده سال) در حبس و زندان هارون الرشید گذراند و هیچ گونه امکان ارتباط با دیگران و دریافت حقوق شرعی را نداشته اند. لذا چنان ثروتی می بایست از طرق دیگری برای ایشان تحصیل شده باشد.

3-     وجود اخباری که می فرماید امام (ع) دارای اموالی است که نزد برخی از اصحاب - که از آن ها به عنوان «قوّام» بمعنای قائم و مأمور به حفظ و بکارگیری و درآمدزایی از آن ها یاد می شود- نگهداری می شود.

با ذکر این مقدمات می توان بر این مدعا پای فشرد که این اموال و دارایی ها صرفا نمی تواند از طریق حقوق و وجوهات شرعی بدست آمده باشد. بلکه با تکیه بر برخی از اخبار و شواهد تاریخی می توان ادعا کرد که ثروت یادشده حاصل کار و تلاش در یک بنگاه اقتصادی بزرگ بوده است که یا توسط شخص امام (ع) و یا با بکارگیری اصحاب و یاران مورد اعتماد راه اندازی و مدیریت می شده است. به طور طبیعی این نهادها، در آمدهای کلانی را بدست می آوردند و دارایی های بدست آمده را در راستای اداره جامعه وقت شیعه و یاران، اصحاب و خاندان خود بکار می گرفتند. روشن است که با اخذ انحصاری هدایا و وجوهات شرعی امکان آن حفظ و مصون سازی جامعه شیعه از گزند خطرات و تهدیدات حکومت های طاغوت و ظالم عصر امکان پذیر نمی بود.