(بسم الله الرحمن الرحيم)

شيخ محمد بن موسى بن محمد علی بن يعقوب بن حاج جعفر که خاندان یعقوبی از او نشأت می‌گیرد. حاج جعفر از سرشناسان شهر نجف اشرف و مورد اعتماد علما و مراجع دین بود. مرحوم شیخ موسی فرزند شیخ جعفر کاشف الغطاء مقلب به «مصلح دو دولت»[1] (متوفای سال 1243 هجری) در ساختن دژ نجف به منظور دفع حملات وهابیان، بر ایشان اعتماد داشت[2]. نسبت خاندان یعقوبی به «قبیله اوس انصاری» برمی‌گردد.[3]   

«مرحوم شیخ محمد علی یعقوبی»

 

 

 

 «مرحوم شیخ موسی یعقوبی»

آیت الله شیخ محمد یعقوبی، در نجف اشرف و در سالروز ولادت موفور السرور پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در سال 1380 هجری قمری[4] چشم به جهان گشود. ایشان در خانواده‌ای عالم و مذهبی که به خطابه و ادب مشهور بودند رشد کرد. لذا اسامی برخی از آنها در معاجم ادب و اندیشه و خطابه به ثبت رسیده است[5]. که از آن جمله‌اند: پدر ایشان شیخ موسی (متوفای 1402 هجری) صاحب مجله معروف «الإیمان»، جدّ ایشان شیخ محمد علی (متوفای سال 1385 هجری) ملقب به «شیخ الخطباء»، جدّ مادریش شیخ مهدی (متوفای سال 1372 هجری) و جدّ پدرشان شیخ یعقوب (متوفای 1329 هجری) که وصیّ پدرش، مرجع بزرگ آیت الله سید مهدی قزوینی (متوفای 1300 هجری) بر تربیت ایشان نظارت داشت و از مکتب عرفانی و اخلاقی مرحوم شیخ جعفر شوشتری و مرحوم شیخ حسین قلی همدانی خوشه چینی کرد. 

آیت الله یعقوبی در سال 1387 هجری[6] به همراه خانواده خود به جهت همکاری‌های دینی، اجتماعی و سیاسی پدر با شهید سعید مرحوم مهدی حکیم، فرزند مرجع عالیقدر شیعه حضرت آیت الله سید محسن حکیم (قدس سره) ـ که رهبری دینی و اجتماعی را در بغداد به عهده داشت ـ به این شهر نقل مکان کردند.

او از همان دوران کودکی در سخنرانی‌های پدر حاضر می‌شد و معارف دین را از ایشان فراگرفته و آنها را به طور دقیق به خاطر می‌سپرد و پس از بازگشت به خانه، برای مادرش (رحمها الله) بازگو می‌کرد.

مرحوم پدر ایشان، نبوغ فرزند را در محضر علما و فضلا می‌ستود. کمتر از ده سال سنّ داشت که به مطالعه مجلات و کتابها روی آورد. محمد با اینکه دانش آموز دوم متوسطه بود و هنوز به سن بلوغ نرسیده بود، توانست تحقیق گسترده‌ای تحت عنوان «الخمر أم الخبائث»[7] انجام دهد و آن را به رشته تحریر درآورد. در این تحقیق، او به کتابهای لغت، تفسیر، حدیث، ادبیات، و بولتن‌های پزشکی و فکری مراجعه می‌کرد. نوع کتاب‌هایی که او می‌خواند، با گذشت زمان عمیق‌تر می‌شد.

همچنین محمد علاقه وافری به مطالعه شرح حال بزرگان و سیره علما داشت؛ تا جایی که به پدرش شیخ موسی (شیخ الخطباء) در استخراج شرح حال نویسندگانی که نام آنها در کتاب او، با نام «مع الشریف الرضي في دیوانه»[8] آمد بود، کمک کرد.[9]

اینها کانالهای معرفتی بودند که شخصیت علمی محمد جوان را تشکیل می‌دادند.

در حدود سال 1392 هجری^[10] و در تعطیلات تابستان به حوزه علمیه‌ کوچکی که مرحوم سید علی علوی در منطقه العبیدی بغداد، تأسیس کرده بود، وارد شد. مرحوم علوی و فرزندانش را یک سال بعد به ایران تبعید کردند.

شیخ محمد، تحصیلات جدید را در بغداد و در دبیرستان غیر دولتی امام جواد (علیه السلام) و سپس در مدرسه الشرقیة در کراده با نمره عالی به پایان رساند و توانست در سال 1402 هجری^[11] مدرک لیسانس مهندسی عمران را از دانشکده مهندسی دانشگاه بغداد دریافت کند.

حال او باید به دوره اجباری خدمت سربازی می‌رفت. در آن زمان، جنگ ایران و عراق اوج گرفته بود، اما تربیت دینی او باعث شد تا از پوشیدن لباس خدمت به ظالمان و اینکه حتی لحظه‌ای در زیر پرچم آنها باشد، امتناع کند. لذا با اینکه این کار می‌توانست به قیمت جانش تمام شود، ولی تصمیم گرفت که در خانه بماند؛ چه آنکه مأموران رژیم بعث در همه جا و خصوصا در بغداد پراکنده بودند و هر کس که از رفتن به خدمت سربازی امتناع می‌کرد را به صورت علنی تیر باران می‌کردند.

شیخ محمد خود را وقف مطالعه، تفکر، تدبّر و تحقیق کرد و قلم به دست گرفت و شروع به نوشتن کرد که از جمله آثاری که در آن زمان به رشته تحریر در آورد، کتاب «دور الأئمة في الحیاة الإسلامیة»[12] می‌باشد. این در حالی بود که هیچ کس در آن شرایط سخت از او پشتیبانی نمی‌کرد. تا اینکه خداوند تبارک و تعالی به لطف خود، راهی پنهانی از طریق چند واسطه، برای ارتباط با شهید صدر ثانی (قدس سره)[13] در مقابل محمد جوان در سال 1405 هجری[14] گشود. این امر به نگارش مکاتباتی در زمینه اندیشه اسلامی، اخلاق، تهذیب نفس انجامید و بعدها در ضمن دو مجموعه «الشهید الصدر الثاني کما أعرفه»[15] و کتاب «قنادیل العارفین»[16] به چاپ رسید. مرحوم شهید صدر هم با الهام از آن افکار و اندیشه‌ها، موسوعه بزرگ خود با نام «ماوراء الفقه»[17] و کتاب «نظرة في فلسفة الأحداث في العالم المعاصر»[18] را به نگارش درآورد.

پس از پایان یافتن جنگ ایران و عراق در سال 1409 هجری[19]، شیخ محمد به نجف بازگشت و با دختر شهیدِ انتفاضه شعبانیه[20] مرحوم علامه سید محسن الموسوی الغریفی ازدواج کرد. در بین این دو خانواده، ازدواج‌های زیادی صورت گرفته است که بیش از صد و پنجاه سال قدمت دارد. ثمره این ازدواج، دو پسر و پنج دختر بود.

سپس شیخ محمد در انتفاضه شعبانیه در سال 1411 هجری شرکت کرد و بعد از ورود نیروهای بعثی به کربلای معلا، برای دفاع از این شهر مقدس به همراه دیگر مجاهدان از نجف اعزام شد. اما انقلابیون او را با افراد غیر مسلح به نجف بازگرداندند و از این رو هیچگاه فرصت شرکت در جنگ به ایشان دست نداد. لذا بیانیه‌ای در حمایت از انتفاضه و بالابردن روحیه معنوی جوانان صادر کرد که بخشی از آن از بلندگوهای صحن شریف علوی پخش شد.

مرجع عالیقدر مرحوم آیت الله محمد محمد صادق الصدر (قدس سره)

پس از بیعت انقلابیون با شهید سید صدر ثانی به عنوان رهبر انقلاب، یک روز قبل از دستگیری ایشان، پنج کمیته برای رهبری انقلاب تشکیل شد که شیخ یعقوبی، رئیس کمیته سیاسی و تبلیغاتی گردید. اما این کمیته‌ها به دلیل حمله روز بعد از سوی نیروهای گارد صدام به نجف اشرف و دستگیری شهید صدر (قدس الله سره) نتوانستند به کار خود ادامه دهند.

شیخ محمد، در اوایل سال 1412 هجری (شعبان)^[21] لباس دین و روحانیت بر تن کرد و توسط مرحوم آیت الله خویی (قدس سره) در منزل خود در کوفه، عمامه بر سر گذاشت. این در حالی بود که در شرایط سختی زندگی می‌کرد و به جهت پیامدهای انتفاضه شعبانیه، جز عده کمی با او در ارتباط نبودند.    

 

 

اولين پشتیبان شهيد صدر، و تنها کسی که در آغاز اعلام مرجعیت در آن سال از ایشان حمايت کرد، آیت الله یعقوبی بود. این را بعدها خود سید صدر در برخی از دیدارهای ضبط شده، به صراحت بیان می‌کند. حضور آیت الله یعقوبی در کنار شهید (قدس سره)، بسیاری از افراد را در داخل و خارج حوزه مجاب کرد که به ایشان رجوع کنند تا مرجعیتش رشد و گسترش پیدا کند. شیخ یعقوبی به عنوان مرد دوم بعد از شهید صدر ثانی در این مرجعیت الهی شناخته شد.

 

سید صدر (قدس سره) تقریباً یک سال پس از تأسیس دانشگاه علوم اسلامی الصدر، آیت الله یعقوبی را به عنوان رئیس آن منصوب کرد. از اهداف این مؤسسه دینی، اتحاد بین حوزه علمیه و دانشگاه می‌باشد. مرحوم صدر (قدس سره) شخص مناسبی را جز شیخ یعقوبی نیافت تا ریاست این مؤسسه را به عهده بگیرد و اهداف آن را محقق سازد؛ چه آنکه ایشان در هر دو عرصه حوزه و دانشگاه، گوی سبقت را از دیگران ربوده بود و مرحوم شهید هم هنگام انتصاب ایشان در ماه صفر سال 1419 هجری به این مهم اشاره کرد. 

شهید صدر (قدس سره) از ایشان تمجید کرد و برخی از سخنان ایشان درباره آیت الله یعقوبی در مقدمه کتاب «المشتق عند الأصولیین»[22] و «قنادیل العارفین» آمده است. مرحوم صدر پنج ماه قبل از شهادتش و دقیقا در روز 5 جمادی الثانی 1419 هجری، آیت الله یعقوبی را به عنوان جانشین خود معرفی کرد و در مصاحبه‌ای ضبط شده، خطاب به دانشجویان دانشگاه علوم اسلامی الصدر گفت: «اکنون می‌توانم بگویم که تنها نامزد در حوزه ما، جناب شیخ محمد یعقوبی می‌باشد. تا زمانی که خداوند به من عمر دهد و اجتهاد ایشان مورد تأیید واقع شود. بنابراین او شایسته‌ترین شخص جهت مراجعه حوزه بعد از من می‌باشد و من از ایشان روی برنخواهم تافت».

آیت الله یعقوبی تا زمان شهادت آیت الله صدر ثانی در ذی قعده 1419، هماره در کنار ایشان بود و به همراه دو فرزندش بر پیکر آن شهید نماز خواند و او را در آن شرایط خوفناک و در میان دژخیمان تا بن دندان مسلح رژیم بعث، به خاک سپرد.

او مشعل نهضت اسلامی را که توسط شهید سید صدر ثانی (قدس سره) در عراق برافروخته شده بود، به دست گرفت و اساس آن را که پیروان مرحوم شهید اکثریت قریب به اتفاقش را تشکیل می‌دادند، مورد توجه قرار داد. پس از آنکه رژیم سفاک بعث، سازوکارهای شهید صدر از جمله نماز جمعه را بر هم زد، آیت الله یعقوبی به روش‌های جدیدی روی آورد که در خاطرات خود که در کتابی با عنوان «جهاد و اجتهاد» به چاپ رسیده، به آنها اشاره می‌کند.    

 

تحصیلات حوزوی

شیخ یعقوبی با توجه به دستاوردهای علمی و فرهنگی فراوانی که در خلال بیست سال مطالعه و حضور در مجالس علماء و وعاظ به دست آورد، تحصیلات رسمی خود را در حوزه علمیه از سطوح میانی (یعنی شرح اللمعه و اصول مظفر) در دانشگاه علوم اسلامی نجف اشرف به ریاست مرحوم سید محمد کلانتر (قدس سره) آغاز کرد. او با همت و تلاش خویش در یک دوره بی‌سابقه، مراحل درسی را طی کرد و همزمان با تحصیل در سطوح عالی، با اجازه شهید صدر (قدس سره) به بحث خارج مشغول شد.

مبحث اصول لفظیه را در نزد شهید صدر (قدس سره) از شوال 1414 هجری[23] آغاز کرد که تا زمان شهادت ایشان در سال 1419 ادامه یافت. از تقریرات درس استاد، بحث مشتق در دو مجلد به چاپ رسیده است.

سپس بحث اصول عملیه را از محضر آیت الله شیخ محمد اسحاق فیاض در سالهای 1417 تا 1421 هجری بهره برد. و در فقه از محضر آیت الله سید علی سیستانی در فاصله سالهای (1415 تا 1420) و مرحوم شهید میرزا علی غروی (قدس سره) (سالهای 1416 تا 1418) خوشه چینی کرد و آن مباحث را به رشته تحریر درآورد.

هنوز یک سال از وارد شدن به حوزه علمیه در دانشگاه نجف نگذشته بود که شیخ جوان شروع به تدریس مقدمات کرد. تدریس رساله عملیه سید صدر، منهج الصالحین، به صورت استدلالی و مقارنه‌ای و با تأملاتی از خودش همراه بود؛ چرا که در آن زمان به جهت سختگیری نظام بعثی، مصادر به اندازه کافی در دسترس نبود. مرحوم شهید صدر در یکی از سخنرانی‌های خود، این درس را دلیل اعلمیت ایشان می‌داند و شیخ یعقوبی اغلب نظر شهید را با اقامه دلیل بر آن تقویت می‌کرد.   

سپس به تدریس در سطوح متوسط، یعنی لمعه و اصول فقه و سطوح عالی یعنی مکاسب و کفایه پرداخت. حلقه درسی ایشان از جمله پر مخاطب‌ترین حلقات درسی به شمار می‌آمد و در درس کفایه او که در مسجد الرأس در مجاورت مضجع شریف مولا امیر المؤمنین (علیه السلام) تشکیل می‌شد، نزدیک به 200 نفر از فضلای حوزه شرکت می‌کردند.

ایشان از شعبان سال 1427 هجری[24]، درس خارج خود را آغاز کرد و مسائل مورد اختلاف را محور مباحث خود قرار داد. به این صورت که مسائل عمیق و در عین حال مورد اختلاف فقهاء را به منظور پردازش بیشتر و آثار عملی آن انتخاب می‌کرد. در بحث خارج ایشان، بیش از 200 نفر از فضلاء و اساتید حوزه علمیه مشارکت می‌کردند. تا به امروز، بیشتر از 60 مسأله مهم علمی و عملی به رشته تحریر درآمده است و این مباحث به صورت مستمر تحت عنوان «فقه الخلاف» به چاپ می‌رسد. هم اکنون 12 مجلد آن به زیور طبع آراسته شده و دو مجلد دیگر آن در دست چاپ است. از جمله ویژگی‌های این بحث، مطرح کردن نظرات بزرگان قدماء و علمای معاصر، در دو مکتب نجف اشرف و قم می‌باشد.

 

 

فعالیت‌های اجتماعی

مرجع عالیقدر از همان اوان کودکی، عاشق فعالیت اسلامی و نهضت آگاهی بخشی بود. بدین منظور به مساجد می‌رفت و به سخنان وعاظ و خطیبان گوش می‌داد و آنچه را که از مسائل دینی و تاریخی می‌آموخت به همکلاسی‌های خود منتقل می‌کرد.

‏او کتاب‌هایی را با این رویکرد مطالعه می‌نمود. سرآغاز آن با خواندن مجله «الایمان» بود که توسط مرحوم پدرش در دهه شصت منتشر می‌شد و یکی از منابع آگاهی بخشی فرزندان نهضت اسلامی به شمار می‌رفت. همچنین از تألیفات اندیشمندان اسلامی که در رأس آنها شهید سید محمد باقر صدر (قدس الله سره) می‌باشد، بهره برد.

سپس از خلال مکاتباتی که با شهید صدر ثانی از سال 1405 هجری داشت، به تربیت ویژه‌ای دست پیدا کرد. بنابراین به محض بازگشت به زندگی عادی خود در سال 1408 هجری به آیت الله صدر پیوست.

هنگامی که در سال 1412 هجری جامه دین بر تن کرد، حوزه علمیه افق‌های گسترده خود را برای انجام فعالیت‌های پربرکت دینی، در ضمن نهضت شهید صدر ثانی (قدس سره) که درایت، بصیرت، متانت و اخلاق و پیشرفت سریع علمی و عملی شیخ محمد را دیده بود، بر روی او گشود. لذا مرحوم شهید، هیچ تردیدی به خود راه نداد که آیت الله یعقوبی را به عنوان جانشین‌اش برای رهبری نهضت اسلامی برگزیند؛ اگرچه که وقت آن رسیده بود که مرجعیت ایشان نیز مطرح شود. شهید دستور داد که بعد از ایشان به آیت الله یعقوبی به عنوان رهبر نهضت رجوع شود، تا اینکه اجتهادش همه گیر شود و بعد از آن به عنوان رهبر و مرجع معرفی گردد.^[25]

پس از شهادت آیت الله صدر ثانی (قدس سره)، جناب شیخ با صبر و استقامت در برابر چالش‌ها و موانعی که پیش رو داشت و در کتاب خاطرات خود با نام «جهاد و اجتهاد» به آنها اشاره می‌کند، برنامه‌ای برای کار خود تنظیم کرد و سازوکارهای جدیدی را پیش گرفت که نتیجه آن، بازیابی درخشش نهضت اسلامی و تجمیع آن پس از شوک شهادت سید صدر در سال 1419 هجری[26] بود.

به علاوه وظیفه اصلی خود، یعنی تدریس اصول و فقه در مسجد الرأس، آیت الله یعقوبی از حضور خیل عظیم فضلایی که از مرجعیت‌های مختلف در زمره مریدان ایشان به شمار می‌رفتند و به رویکرد او اطمینان داشتند، بهره برد و در مناسبتهای مختلف^[27] و به منظور آگاهی بخشی و درس آموزی از سیره اهل بیت (علیهم السلام) در هدایت و اصلاح و ارتقای حوزه علمیه، به ایراد سخن می‌پرداخت تا مسئولیت خویش را در رهبری جامعه ادا کند. آن سخنرانی‌ها خواب را از چشمان رژیم سابق می‌ربود، به طوری که مأموران درب مسجد و محوطه مجاور می‌ایستادند تا حاضران را بترسانند.

 

در یکی از سخنرانی‌ها، رئیس امنیت نجف وارد مسجد شد و از حاضران خواست تا به سخنان او گوش دهند و ایشان را به ترک نمودن فعالیت‌های دینی و بسنده کردن به دروس متعارف فراخواند.

سخنرانی‌ها به صورت صوتی ضبط می‌شد و در قالب هزاران کاست در شهرهای میانه و جنوب عراق و خارج آن توزیع می‌گردید که به «انقلاب کاست» شهرت یافته بود. شایان ذکر است که دانشجویان دانشگاه علوم اسلامی الصدر با شور و اشتیاق، نقش شجاعانه و فداکارانه‌ای در توزیع این کاست‌ها داشتند.

 

سلسله سخنرانی‌هایی با عنوان «شکوی القرآن»[28]، جنبش بزرگی در آگاهی امت ایجاد کرد و همچنین است گفتمان «کیف خطط رسول الله (صلی الله علیه و آله) للخلافة من بعده»[29] و «ماذا خسرت الأمة حینما ولت أمرها من لا یستحق؟»[30]. رژیم صدام معتقد بود که او، هدف این سخنرانی‌ها قرار گرفته است.

مرجع عالیقدر نیز موضع شرعی خود در قبال مسائل مهمی، از جمله تصمیم دولت مبنی بر جلوگیری از عکس گرفتن دختران برای کارت شناسایی با حجاب شرعی را ابراز می‌کرد. تا آنجا که این موضع‌گیری بازتاب گسترده‌ای داشت و رژیم مجبور شد آن را لغو کند. همچنین است موضع‌گیری ایشان در موضوع تجارت سیگارهای خارجی که توسط فرزندان صدام صورت می‌گرفت. و یا موضع خردمندانه او در مورد تهاجم آمریکا در سال 2003 میلادی به عراق، که سپس به جنبش عمومی مردم تبدیل شد و با استقبال گسترده مؤمنانی که در تقلید به برخی بزرگان دیگر رجوع می‌کردند، مواجه شد.

آیت الله یعقوبی عنایت ویژه‌ای به جوانان دختر و پسر دارد و بدین منظور کتاب «فقه طلبة الجامعات»[31] را به رشته تحریر درآورد که به سرعت در بین دانشجویان دانشگاه‌ها منتشر شد و هزاران نسخه از آن به صورت مخفیانه به چاپ رسید. همچنین است کتاب «الحوزة و قضایا الشباب»[32] و نیز کتاب «دروس للصبي المسلم»[33] و «دروس للفتی المسلم»[34] و داستانهای متنوعی که با اشراف ایشان به زیور طبع آراسته شد.

از دیگر فعالیت‌های مرجع عالیقدر، توجه خاص به آموزش زنان و افزایش آگاهی آنان می‌باشد. از جمله آثار ایشان در این موضوع، می‌توان به کتاب «فقه المرأة المسلمة»[35] و «دور المرأة في بناء العراق الجدید»[36] و «الأربعون حدیثا في قضایا المرأة»[37] و نیز «رفقا بالرجال یا قواریر»[38] و «فلسفة تشریعات المرأة»[39] و «الخطابة النسائیة بین الواقع و الطموح»[40] که تحت اشراف ایشان نگارش شده است، اشاره کرد.

از دیگرفعالیت‌های وی که بسیاری از تألیفات خود را به آن اختصاص داده است، تشخیص پدیده‌های انحرافی و معضلات اجتماعی و درمان آن‌ها در قالب بیانیه‌ها و فتاوای مبسوط شامل پند و اندرز و توجه به جنبه‌های منفی اجتماعی، اقتصادی، روانی، فکری و ... آنها می‌باشد. هزاران نسخه از منشورات ایشان، در زمان رژیم سابق چاپ و توزیع شد که موجب نگرانی آنها گردید. در این زمینه، مجلداتی از کتاب «ظواهر إجتماعیة منحرفة»[41] و 14 عنوان کتاب با عناوینی همچون «نحو مجتمع نظیف»[42]، «إحذر في بیتک من شیطان»[43]، «فقه العائلة»[44] و «الزواج و المشکلة الجنسیة»[45] و مانند آن، به چاپ رسید.

پس از انتشار موضوع «برخورد تمدن‌ها» با شرق مسلمان از سوی غرب و درست بعد از حوادث (11 سپتامبر 2001)، معظم له طرحی را برای روشن شدن مبانی دو تمدن غرب و اسلام و برتری تمدن اسلامی آغاز کرد. ایشان به ایراد چند سخنرانی پرداختند که در کتابی با نام «نحن و الغرب»[46] گردآوری و به چند زبان خارجی ترجمه شد.

یکی دیگر از فعالیت‌های مهمی که وی در دوران رژیم سابق انجام داد، تشکیل دوره‌های تابستانی به مدت دو ماه در تعطیلات دانشجویان بود که در آن به فراگیری دروس فقه، اخلاق، عقاید، قرآن و معارف اسلامی می‌پرداختند. نزدیک به دویست جوان به این دوره‌ها پیوستند، که شرح کامل آن در کتاب «جهاد و اجتهاد» آمده است.

 

مرجعیت

آیت الله یعقوبی در اعلام اجتهاد، به منظور مراعات ادبیات رایج در حوزه علمیه کمی تأخیر کرد. اما درس کفایه الاصول خود را که در مسجد الرأس و در مجاورت حرم مطهر امیر المؤمنین (علیه السلام) ایراد می‌فرمود، به درخواست شاگردانش و عنوان تکمله درس شهید صدر (قدس ره) بود. سپس ایشان دوره جدید را در سال 1422 هجری و با حضور جمع کثیری از اساتید و فضلاء آغاز کرد. این دوره به مناقشه صاحب کفایه می‌پرداخت و تأسیس مبانی اصولی و مستقل آیت الله یعقوبی به شمار می‌رفت.

همچنین بعضی بحثهای استدلالی خود را که به منظور توضیح برخی مسائل اختلافی از سال 1420 هجری نگاشته بود، منتشرکرد. این امر باعث شد بسیاری از کسانی که وصیت شهید صدر در مورد آیت الله یعقوبی را شنیده بودند، آنجا که فرمود: «اکنون می‌توانم بگویم که تنها نامزد در حوزه ما، جناب شیخ محمد یعقوبی می‌باشد. تا زمانی که خداوند به من عمر دهد و اجتهاد ایشان مورد تأیید واقع شود. بنابراین او شایسته‌ترین شخص جهت مراجعه حوزه بعد از من می‌باشد و من از ایشان روی برنخواهم تافت» کاملا به آن اطمینان حاصل کنند.

ولى آیت الله یعقوبی اعتقاد داشت که وقت اعلام اجتهاد بر طبق قرائن موجود در حوزه فرا نرسيده است. با اینکه ـ همانطور که می‌گویند ـ ملکه اجتهاد ثبوتا در ایشان موجود بود، لیکن جانب اثباتی اهمیتی کمتر از آن نداشت.

لذا پیروان شهید صدر را به صبر و شکیبایی توصیه می‌کرد و قائل به این بود که عرصه بیش از آنکه به مرجع تقلید نیاز داشته باشد، به رهبری اسلامی نیازمند است و مراجعی که با رجوع به ایشان و عمل به دستوراتشان، ذمه مقلدان بری شود وجود دارند. و اینکه شهید صدر توصیه کرده بود که به نامزد جایگزین اولا به عنوان رهبر مراجعه شود تا اینکه اجتهادش فراگیر شود و آنگاه هم به عنوان رهبر و هم مرجع مورد رجوع عامه مردم قرار گیرد.

مرحوم صدر می‌فرماید:  «مردم عراق به رهبری نیاز دارند که می‌تواند مرجع تقلید نباشد. یعنی مردم ممکن است در مسائل شرعی مقلد یک نفر باشند و در رهبری جامعه به عنوان وکالت یا هر عنوان دیگر، از شخص دیگری پیروی کنند». تا اینکه می‌فرماید: «اگر خداوند طول عمری به من عطا فرماید و چند سال دیگر زنده بمانم، قطعا در میان طلاب من کسی یافت می‌شود که دارای اخلاص، سخت کوشی، اجتهاد، خوش قلبی، خبرگی، تقوا و مانند آن باشد و قابلیت این را داشته باشد که رهبری دینی را به عهده بگیرد و در عین حال اعلم هم باشد».^[47]

با این تفاصیل جناب شیخ، به رهبری نهضت اسلامی عراق در آن دوره توجه ویژه‌ای داشت.

تا اینکه بالاخره در صفر سال 1424 هجری و در خطبه‌های نماز جمعه شهر مقدس کاظمین، اجتهاد ایشان اعلام شد و شهادات تعدادی از مراجع تقلید و علماء و فضلاء پس از اطلاع از مباحث استدلالی ایشان، منتشر گردید. از جمله‌ ایشان می‌توان به این موارد اشاره کرد: حضرت آیت الله شیخ محمد علی گرامی (دام ظله) که خود اجازه اجتهاد را از مرحوم حضرت الله منتظری اخذ کرده است، حضرت آیت الله شیخ محمد صادقی تهرانی که اجازه اجتهاد خود از مرحوم آیت الله خویی دریافت کرده‌اند. همچنین است علمای دیگری که خداوند گذشتگان آنها را رحمت کند و موجودین را حفظ فرماید.

پافشاری افراد فرهیخته و آگاه و خصوصا پیروان شهید صدر ثانی (قدس سره) به ایشان برای تصدّی مقام مرجعیت، هر روز بیشتر می‌شد و آیت الله یعقوبی آنان را به صبر و شکیبایی دعوت می‌کرد و اینکه به متصدیان امر فرصت داده شود تا مسئولیت خود را بدون ایجاد حساسیت و مشکل به نحو احسن انجام دهند. این در حالی بود که رهبری نهضت اسلامی بعد از شهید صدر، هنوز به دست ایشان بود و شیخ یعقوبی به مرجعیت و زعامت به عنوان هدف نمی‌نگریست. بلکه آن را وسیله‌ای برای برپایی دین و انتشار آموزه‌های اهل بیت (علیهم السلام) و حفظ کرامت انسان و دفاع از حقوق او و ارتقای فرد و جامعه و بالا رفتن از نردبان کمال می‌دانست. لذا قبل از تصدّی مقام مرجعیت، تلاش خود را به این امر مبذول داشت تا از حوزه‌های علمیه پشتیبانی کند و آنها را گسترش دهد و به کسانی که در زمینه علم و عمل تلاش می‌کنند، یاری رساند و عرصه‌های خالی از فعالیت دینی را پر سازد. فساد و انحراف را به وسیله فریضه امر به معروف و نهی از منکر از جامعه ریشه کن کند و به اعمال نیک به منظور رفعت دین اسلام و عزت فرزندان آن، دعوت نماید.  

 

آیت الله یعقوبی پس از آنکه بحث خارج خود را در سال 1427 هجری آغاز کرد و توانایی علمی ایشان با انتشار موسوعه «فقه الخلاف» محرز شد، بسیاری از اساتید و فضلای حوزه علمیه و مؤمنان آگاه و نخبگان فرهنگی به ضرورت تصدی مقام مرجعیت توسط ایشان واقف شدند. این همزمان بود با تشخیص عرصه‌های خالی و بسیار برای کار دینی، به منظور رفعت اسلام و عزت فرزندان آن و گسترش دعوت به سوی خداوند تبارک و تعالی توسط او، که جز با فعالیت تحت عنوان مرجعیت امکان پذیر نبود.

لذا در سال 1430 هجری رساله عملیه خود با نام «سبل السلام» را به چاپ رساند و مؤمنان پس از رهبریش توانستند به عنوان مرجع تقلید نیز به او مراجعه کنند. دغدغه اصلی او، پر کردن این خلأ و حمایت از حوزه‌های علمیه و گسترش آنها در کشورهای اسلامی و یاری رسانی به افرادی بود که در عرصه علم و عمل فعالیت داشتند.

مباحث علمی عمیق، اخلاق والای او، سخنرانی‌های روشنگرانه‌اش که دربردارنده موضوعات به روز و دغدغه و خواسته‌های مسلمانان بود، بسیاری از مؤمنین را واداشت که به ایشان رجوع کنند. تا جایی که روشن است، امروز مرجعیت ایشان در رتبه دوم بعد از مرجعیت آیت الله سیستانی (دام ظله) قرار دارد. این امر بر اساس آماری که توسط تیمی از کارشناسان متخصص غربی بر روی نمونه‌هایی از میان میلیون‌ها زائر اربعین انجام شده و تیم‌های آموزش دیده به آنها کمک کرده‌اند، به اثبات رسیده است.

‏این تحقیق در کتابی با عنوان «الوجهة کربلاء»^[48] که توسط دبیرخانه اصلی عتبه مقدس حضرت عباس (علیه السلام) چاپ و منتشر شده، آمده است. نتایج نشان می‌دهد که مقلدان مرجعیت آیت الله یعقوبی بیش از مجموع مقلدان سایر مراجع به جز آقای سیستانی می‌باشند.

درخواست‌ها برای افتتاح دفاتر و نمایندگی‌های معظم له در کشورهای مختلف جهان ادامه دارد. اما ایشان فقط برای رسیدن به اهداف فوق به این درخواست‌ها پاسخ دادند. امروزه در قم، مشهد، لبنان، سوریه، هند، پاکستان، افغانستان، اندونزی، تایلند، برمه و بیش از 20 کشور آفریقایی دفاتر معظم له مشغول به فعالیت هستند.

 

مرجع راحل، مرحوم آیت الله سيد محمود هاشمی شاهرودی (قدس الله سره)

مرجع فقید، مرحوم آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی (قدس سره) در آیت الله یعقوبی ـ بنابر آنچه دو تن از علمای نزدیک به ایشان نقل کرده‌اند ـ مرجعیتی قوی و آینده‌دار می‌دید. لذا از مدیر مسئول مجله فقه اهل البیت (علیهم السلام) که تحت اشراف شخص آیت الله شاهرودی بود، خواست که مباحث فقهی و استدلالی آیت الله یعقوبی را در بخش مباحث اجتهادی به چاپ برساند. این بخش که از استحکام و دقت بالایی برخوردار است، به انتشار مباحث مراجع بزرگ می‌پردازد.

 

صدای مرجعیت مبارک آیت الله شیخ محمد یعقوبی به سازمان ملل نیز رسید و در دو نشریه سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در مورد شهر نجف، به آن اشاره شد. در نشریه اول با عنوان «النجف بوابة الحکمة»[49] آمده است: «مرجعی جدید به مراجع بزرگ چهارگانه اضافه شد که در مدرنیته و التزام به امور سیاسی از آنها پیشی گرفته است. او کسی نیست جز شیخ محمد یعقوبی، یکی از شاگردان سید محمد محمد صادق الصدر؛ مرد بانفوذی که در سال 1999 میلادی ترور شد. شیخ یعقوبی یک مدرسه دینی را اداره می‌کند و به مقام مرجعیت رسیده است؛ زیرا مقلدان بسیاری از داخل عراق به سمت او متمایل گشته‌اند».^[50]

در نشریه دوم با نام «النجف، تاریخ و تطور المدینة المقدسة»[51] آمده است: «مجتهدان دیگری هستند که متصدی مقام مرجعیت شده‌اند و از جمله برجسته‌ترین آنها، آیت الله العظمی شیخ محمد یعقوبی دارای جایگاه ویژه‌ای است. شیخ محمد یعقوبی، با استناد به وصیت مکتوب استاد خود محمد محمد صادق الصدر، مقام مرجعیت را به عهد گرفته است».^[52]‏

در جایی دیگر می نویسد: «وقتی نجفی‌ها از مرجعیت یاد می‌کنند، منظورشان یکی از مراجع بزرگ چهارگانه یا هر چهار مرجع است که به آنها مرجع پنجم، یعنی شیخ محمد یعقوبی هم اضافه می‌شود».^[53]

 

سخن علما درباره آیت الله یعقوبی

‏سخنان زیادی از مراجع و علمای بزرگ و فضلاء، در بیان شایستگی آیت الله یعقوبی برای تصدّی رهبری و مرجعیت و تمجید از فکر آگاه و بینش روشن و نگاه تمدنی ایشان صادر شده است. ما در اینجا به بخشی از این بیانات اشاره می‌کنیم:^[54]‏

‏1ـ شهید سید صدر ثانی (قدس سره) در مقدمه کتاب «المشتق عند الأصولیین» که تقریر مباحث استاد توسط شاگردش آیت الله یعقوبی می‌باشد و مرحوم سید به عنوان جلد دوم موسوعه خود «منهج الأصول» قرار داده است، می‌نویسد:

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين و صلى الله على خير خلقه محمد و آله الطيبين الطاهرين و اللعنة الدائمة على أعدائهم أجمعين

    اما بعد، از جمله نعمتهایی که خداوند سبحان بر دین و مذهب به صورت عمومی و بر این بنده گنهکار و ذلیل به صورت خصوصی ارزانی داشته است، این است که تعدادی نه چندان کم از طلاب و فضلای مخلص و با تلاش و کوشا ـ که خداوند به همه ایشان پاداش نیکوکاران را عطا فرماید ـ به من روزی فرموده است.

از جمله مهمترین آنها، این شیخ جلیل و علامه شریف، فاضل محترم، شیخ محمد موسی یعقوبی (دام عزه) می‌باشد که ملازم دروس ما در علم اصول بوده و در درک، نوشتن و مطالعه آنها، عنایت کافی را مبذول داشته است.

در این کتاب، نمونه‌ای از تلاش و شب اندیشی خود را ارائه کرده است. پس از مراجعه و دقت، متوجه شدم که وافی به غرض است و سرشار از مطالب به ترتیب اصول می‌باشد. اگرچه شالوده اصلی مطالب از حقیر می‌باشد، ولی در واقع مؤلف اصلی او است. لیکن به ایشان، با حفظ معنی و وضوح مبنا اجازه نگارش آن را دادم.    

شکی نیست که با این تلاش سخت، به سرعت به سمت اجتهاد گام برمی‌دارد. برایش آینده‌ای روشن در خدمت به علم و عمل آرزومندم و اینکه از جمله مراجع مخلص و پیشوایان خیر باشد. خداوند بهترین پاداش نیکوکاران را به ایشان عطا فرماید.

و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمين

نهم ماه مبارک رمضان، 1418 قمری

محمد الصدر^[55]

 

آیت الله صدر نامه‌ای با دست خط خود برای آیت الله یعقوبی می‌نویسد و او را به عنوان جانشین خود معرفی می‌کند. از جمله آنچه در آن نامه آمده این است:

بسم الله الرحمن الرحيم

شیخ جلیل القدر که خداوند عزتت را پایدار گرداند، سلام علیکم

تو خود می‌دانی که من همیشه حضرتعالی را بهترین شاگرد خود و مهربان‌ترین و منصف‌ترین آنها در برابر حقیقت می‌دانم. به طوری که اگر روزی در آینده موضوع مرجعیت بین چند نامزد دائر باشد، شما را نادیده نخواهم گرفت، تا اینکه مرجعیت در دست افراد منصف و کسانی که در پی برآوردن حوائج دیگران هستند، قرار گیرد و نه به دست مردمانی قسی القلب و طالب دنیا. با خود فکر کردم که من شما را در جای خود به عنوان امام جماعت در هنگام غیابم قرار می‌دهم تا برای آن موضوع آماده شوید و هنوز نیز به این فکر هستم و این نامه صریح شما مانع از آن نیست. همانطور که بنده در میان طلاب خود، با همه کثرت و تنوع گرایشها و سلیقه هایشان کسی که جامع شرایطی که بنده انتظار دارم، بهتر از جنابعالی سراغ ندارم. باشد که خداوند با کمک و قدرت خود امیدم را در مورد شما محقق سازد.     

یکم جمادى الثانی 1418 هجری^[56]

 

2ـ مرجع عالیقدر حضرت آیت الله شیخ محمد علی گرامی (دام ظله)

بسمه تعالی

روشن است که علما حافظان دین حنیف هستند و قلم ایشان جدایی بخش حق و باطل است. از جمله علما شیخ جلیل القدر آقای یعقوبی (دام ظله) می‌باشد. با نگاهی موشکافانه به برخی آثار و کتابهایش آنها را دقیق و جامع یافتم. لذا نظر من این است که او مجتهد است و باید به آنچه خود استنباط می‌کند، عمل نماید. خداوند متعال ایشان را موفق گرداند. گمان می‌کنم از جمله کسانی باشند که توفیق خدمات والا به اسلام و مسلمین را می‌یابد. خداوند به ما و ایشان توفیق عنایت فرماید.     ‌

14، ذی قعده 1424هجری

 

3ـ مرجع عالیقدر حضرت آیت الله شیخ محمد صادقی (قدس سره) صاحب تفسیر الفرقان

بسم الله الرحمن الرحيم، الحمد لله رب العالمين و صلى الله على محمد و آله الطيبين الطاهرين. آثار فقهی برادر فاضل آیت الله شیخ محمد یعقوبی (حفظه الله تعالی و دامت برکاته) را مطالعه کردم و معتقدم که ایشان مجتهدی با سابقه، عمیق، مطلع و صاحب نظر است. لذا می‌تواند به آنچه خود در فقه مرسوم میان فقهاء استنباط می‌کند، عمل نماید. مخصوصاً کسانی که برای قرآن در فتاوای خود اصالت قائلند. و السلام علیکم و رحمة الله

قم مقدسة، محمد صادقی تهرانی

8، ذی حجه 1424هجری

 

4ـ مرجع عالیقدر مرحوم آیت الله سيد محمد حسين فضل الله (قدس سره)

سلام عليكم و رحمة الله و بركاته.

اما بعد. ما از شیخ یعقوبی به جهت فرهنگ، صداقت و استقامتش قدردانی می‌کنیم و برای موفقیتش در عرصه‌های فرهنگی و جهادی دعا می‌نماییم. امیدواریم مؤمنان از موعظه و ارشادات ایشان بهره‌مند گردند.

سید محمد حسین فضل الله

7، شعبان 1425 هجری

 

تألیفات

‏حضرت آیت الله یعقوبی در بحث و تألیف و نوشتن، به نیاز فعلی جامعه توجه دارد؛ تا مطلبی مفید ارائه کرده و خلأ علمی، فکری، اخلاقی یا اجتماعی که باید پوشش داده شود را پر کند. او در پی این نیست که کتابی به کتابهای موجود در کتابخانه‌ها اضافه کند. بلکه معتقد است که هر کتابی باید چیز جدیدی به معارف دین بیافزاید و مصلحت دین و ملت را طبق بینشی نافذ از مقتضیات مرحله‌ای که در آن قرار دارد، محقق سازد.

لذا با این رویکرد، کتاب‌های ایشان دارای تنوع است. او علاوه بر مباحث و تألیفاتی در زمینه‌های تفسیر، فقه، اصول، رجال، لغت، ادبیات و تاریخ، بر بسیاری از موضوعات دیگر نیز توجه دارد. که از آن جمله است: جهان شمولی اسلام و قدرت آن برای رهبری بشر، عقاید حقه، ولایت اهل بیت (علیهم السلام)، آرمان حسینی، فاطمی و مهدوی، ولایت فقیه، اخوت اسلامی، منبر حسینی، نماز جمعه، نقش مسجد، مسئولیت‌های مرجعیت، خانواده و تربیت، زندگی زناشویی، هویت اسلامی، شبیخون فرهنگی، بهره‌مندی از زمان، رسانه، توسعه انسانی، همزیستی مسالمت آمیز، جنگ نرم، تضاد تمدنی با غرب، دولت انسان و کرامت انسانی، زن، جوانان، دانش اندوزی، سازمان‌های جامعه مدنی، اقتصاد، اجتماع، سیاست، اصلاح نظام طایفه‌ای و پدیده‌های انحرافی.^[57]

این تنوع، از میزان عمق رسالت دین بزرگ اسلام پرده برمی‌دارد و ابعاد آن و قدرتش در یافتن راه حلهایی برای موضوعات مختلف معاصر و مخاطب قرار دادن عقلها با گرایشات مختلف آن را مشخص می‌کند. همچنین حوزه مورد اهتمام مرجع فرزانه و تجربه ایشان در زمینه‌های فعالیت اسلامی را نشان می‌دهد.^[58]

از آنجایی که رسیدگی به امت مستلزم پوشش همه ابعاد زندگی و پیگیری تحولات آن است، آیت الله یعقوبی (دام ظله) به ارائه راه حل برای مشکلاتی که بر سر راه ساختن یک جامعه سالم و زندگی کریمانه است، اهتمام ویژه دارند. لذا بیانیه‌ها، سخنرانی‌ها و کتاب‌هایی در زمینه تربیت، اخلاق، جامعه، تاریخ، اقتصاد، سیاست و غیره از ایشان منتشر شده است. این در حالی است که بحثهای استدلالی خارج، به صورت پیوسته منتشر می‌شود.^[59]

 

از جمله تألیفات آیت الله یعقوبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1ـ «من نور القرآن»: تفسیری موضوعی، کارآمد و اخلاقی است که از نور قرآن کریم اقتباس شده است و به موضوعات عقایدی، اخلاقی، فکری و اجتماعی می‌پردازد. در هر قبس، بعد از تفسیر آیه بر موضوعی مشخص تمرکز دارد.

این تفسیر تفسیری موضوعی است چرا که به آیات قرآن کریم از این جهت که به بررسی مسائل مختلف و ارتباط آنها با یکدیگر می‌پردازد، می‌نگرد. و از این رو، تفسیری کارآمد است که سعی دارد نقش فعال قرآن در راهبری زندگی بشر را نشان دهد. وصف اخلاقی بودن تفسیر برای آن است که به شیوه قرآن کریم در هدایت کردن بشر به سوی کمال نظر می‌افکند. از این موسوعه، 5 مجلد آن به چاپ رسیده است.

2ـ «فقه الخلاف»: مجموعه مباحث خارج فقه استدلالی و مقارن است که در آن به مسائل پیچیده‌ای که اختلاف شدید علمی بین عملاء به راه انداخته می‌پردازد و فقاهت فقیه را به نمایش می‌گذارد. موضوعاتی همچون: ارث زوجه از عقار و وقوف در عرفات به همراه اهل سنت.

همچنین مسائل مستحدثه‌ای، مانند تلقیح مصنوعی، فروع فقهی پایین آمدن قیمت ارز، زکات اوراق بهادار، نماز و روزه در قطب شمال و جنوب. نیز مسائلی که سابقا درباره آنها بحث نشده است، مانند: ارث فرزندان فرزندان با وجود فرزندان غیر از پدر و مادرشان، شیوه تعلق زکات به مال و روزه مسافر. از دیگر مسائلی که در این موسوعه بدان پرداخته می‌شود، مسائلی است که در کتب فقهی به آنها توجه کافی نشده، مانند: کتاب امر به معروف و نهی از منکر و ...

تا به حال 12 جلد از آن به زیور طبع آراسته شده و دو جلد دیگر در دست چاپ است. برخی مسائل آن نیز در کتابهایی به صورت جداگانه منتشر شده است.

3ـ «خطاب المرحله»: موسوعه‌ای است که دربردارنده بیانات، ارشادات و نظرات مرجع عالیقدر درباره موضوعات مختلف دینی، انسان، وطن، دولت و ملت می‌باشد که از زمان به عهده گرفتن رهبری جنبش اسلامی عراق و بعد از شهادت شهید صدر ثانی (قدس سره) در سال 1419 هجری صادر شده است. این مجموعه 12 جلد است که به ترتیب زمانی تدوین گردیده و جلد اول و دوم، به زمان قبل از سقوط نظام بعثی اختصاص دارد.

4ـ «سبل السلام»: رساله عملیه ایشان در عبادات و در یک جلد می‌باشد. با اینکه این اثر، بر طبق روش فقهاء معاصر می‌باشد، ولی در طی مباحث مثالهایی مناسب از فرهنگ معاصر آورده و توضیح داده می‌شود. همچنین کتاب دربردارنده مواعظی چند و ارشاداتی معنوی و اجتماعی برای دربرگرفتن تمام ابعاد حکم شرعی است.

5ـ «الدرر الأصولیة»: مجموعه مباحث و مبانی اصولی است که مرجع عالیقدر در بحث خارج خود مطرح کرده و توسط فاضل ارجمند، شیخ حیدر السعدی جمع آوری شده و در این جلد بزرگ به چاپ رسیده است.

6ـ  «الأسوة الحسنة للقادة و المصلحین»: پژوهشی در سیره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و متفاوت از روش مرسوم در نقل وقایع تاریخی است.

7ـ «دور الأئمة في الحياة  الإسلامية»: شرحی مفصل بر مقاله‌ای است که با همین عنوان از سوی شهید سید محمد باقر صدر (صدر اول) در مجله الإیمان در نجف اشرف به چاپ رسیده است. این اثر، در یک جلد است که یک جلد دیگر با نام «بعض الدروس المستفادة من سیرة المعصومین عليهم أفضل الصلاة والسلام» با تعلیقات شهید صدر ثانی بدان ملحق شده است.

8ـ «القیام الفاطمی»: این اثر دربردارنده مجموعه‌ای ازسخنرانی‌های آیت الله یعقوبی در زیارتهای فاطمی سالیانه، به همراه بیانات و احادیثی از سیره حضرت صدیقه طاهره (علیها السلام) می‌باشد.

9ـ «المعارف القرآنیة و المنبر الحسیني»: چهل سخنرانی قرآنی به روش مجالس حسینی است که مطالب قرآنی را به خطبای منبر حسینی تقدیم می‌دارد. اثر، در یک جلد بزرگ به چاپ رسیده است.

10ـ «ساکن القلب»: بازخوانی قرآنی در رابطه عاطفی بین بنده با خالقش و برگرفته از این حدیث شریف می‌باشد: «قلب حرم الله است. پس در حرم الهی جز خدا را ساکن نکن». (یک جلد)

11ـ «الرياضيات للفقيه»: کتابی منحصر به فرد در نوع خود می‌باشد که با بیانی روان ولی عمیق، به ریشه یابی ریاضی برخی مسائل فقهی می‌پردازد. مؤلف کوشیده است که بین مسائل فقهی متعدد و ریاضیات عالی، پیوند برقرار کند. (یک جلد)

12ـ «المشتق عند الأصولیین»: تقریرات بحث استاد خود شهید صدر ثانی (قدس سره) در بحث مشتق علم اصول است که در یک جلد بزرگ و در دو بخش، که اولین آنها در ضمن موسوعه منهج الأصول شهید صدر به چاپ رسیده است.

13ـ «المعالم المستقبلية للحوزة العلمية»: مرجع عالیقدر در آن، طرح خود برای پیشبرد حوزه علمیه و انجام مسئولیت‌های خود در ابتدای تصدّی رهبری نهضت اسلامی را به ثبت رسانده است.

14ـ «قناديل العارفين»: مجموعه از نامه‌هایی است که بین ایشان و آیت الله صدر ثانی (قدس سره) پیرامون تهذیب نفس و پاکسازی قلب با روش صحیح سلوک و عرفان، ردّ و بدل شده است. تاریخ نامه‌ها به دهه هشتاد و بازداشت خانگی ایشان بازمی‌گردد. (یک جلد)

15ـ «الشهید الصدر الثاني کما أعرفه»: خاطرات مرجع عالیقدر از ارتباطش با استاد خود شهید صدر ثانی تا زمان شهادتش می‌باشد. نیز دربردارنده برخی مسائل فکری است که بین ایشان در دهه هشتاد ردّ و بدل شده است. (یک جلد)

16ـ «نظرة في فلسفة الأحداث»: بحثی است که شهید صدر ثانی نگارش کرد و مرجع عالیقدر به آن تعلیقه زد و اضافاتی افزود. این اثر نیز محصول دهه هشتاد می‌باشد.

17ـ «ثلاثة یشکون»: شرح حدیث شریفی پیرامون شکایت سه گروه یعنی قرآن، مسجد و عالم می‌باشد. اثر، در یک جلد است که بعدا هر مبحث در کتابی مستقل به چاپ رسید و از این میان، کتاب «شکوی القرآن» بسیار معروف می‌باشد.

18ـ «الشیخ موسی الیعقوبي حیاته و شعره»: پیرامون زندگانی والد محترمشان، شیخ موسی یعقوبی می‌باشد که در آن قصائد خطی آن مرحوم جمع آوری شده است.

19ـ «نظریة اللغة الموحدة في المیزان»: کتابچه‌ای در نقد نظریه زبان واحد است که به چهل مورد اشاره شده است. این کتاب، در ضمن موسوعه «خطاب المرحلة» نیز به چاپ رسیده است.

20ـ  «هل كان للخنساء أربعة بنين استشهدوا في معركة القادسية»: تحقیقی تاریخی در دروغ بودن این موضوع و انگیزه نگارش آن می‌باشد که در ضمن موسوعه «خطاب المرحلة» به چاپ رسیده است.

21ـ «فقه ذوی المهن»: مجموعه کتابچه‌هایی است که مرجع عالیقدر در بیان احکام شرعی شغلهای مختلف در جامعه و اندرزهایی برای صاحبان آن مشاغل می‌باشد. نگارش آن در راستای اجرای فراخوان خود مبنی بر تأسیس فقه اجتماعی است. از آن جمله است: فقه پزشکان، دارو فروشان، معلمان، نیروهای امنیتی، دانشجویان دانشگاه‌ها، صرافی‌ها، کشاورزان، آرایش‌گران، صیادان، رانندگان و غیره. این اثر در سه جلد جمع آوری شده است.

22ـ «جعفر الطیار»

23ـ «منتخب سبل السلام»: رساله عملیه مختصر در عبادات و معاملات

24ـ «مناسک الحج و العمرة»: رساله عملیه ایشان پیرامون احکام حج و عمره است که دربردارنده سنن و آداب و مستحبات حج و عمره بوده و به علاوه، یکسری توصیه‌ها و راهنمایی‌های مفید و کمک کننده در استحکام انجام مناسک حج و عمره در آن آمده است. همچنین در این کتاب، بخشی به استفتائات شرعی پیرامون حج و عمره اختصاص یافته و یکسری مسائل مستحدثه ذکر شده است.

25ـ «فقه الإنجاب الصناعي»: این کتاب که در یک جلد می‌باشد، بحثی فقهی و استدلالی و تطبیقی درباره احکام شرعی درمان ناباروری زنان و مردان است. آن، مجموعه مباحثی است که مرجع عالیقدر حضرت آیت الله شیخ محمد یعقوبی در درس خارج خود برای فضلاء محترم در نجف اشرف ایراده فرموده‌اند. این سلسله دروس، چند ماه طول کشید و در ذی حجه 1441 هجری به پایان رسید. معظم له در این کتاب بیان می‌فرمایند که درمان ناباروری به سه صورت انجام می‌شود:

ـ تلقیح مصنوعی

ـ پیوند دستگاه تناسلی

ـ پیوند سلول‌های بافتی برای رشد اندام‌های جدید، به جای اندام‌های آسیب دیده

26ـ «جهاد و إجتهاد»: گزیده‌ای از خاطرات آیت الله یعقوبی و شرح حال ایشان، از ورود به نهضت اسلامی در آغاز جوانی و شرایطی است که با تصدّی رهبری نهضت اسلامی در عراق و پس از شهادت استادش شهید صدر ثانی با آن مواجه شدند و در نهایت، اعلام اجتهاد و مرجعیت معظم له. نیز به اقداماتی که مرجعیت معزز در جهت تحقق خواسته‌های مردم عراق و رهبری نهضت اسلامی انجام داده‌اند، اشاره دارد.

با مطالعه کتاب، خواننده محترم با روند تاریخی وقایع مهمی که کشور عراق از دهه شصت به خود دیده است، آشنا می‌شود و شاهد رشد آگاهی جامعه عراق و ظهور جنبش‌های مخالف با استبداد است. در نهایت این جنبشها به سقوط رژیم بعثی منتهی شد و چالش‌های جدیدی ناشی از هرج و مرج اشغال عراق توسط آمریکا را به وجود آورد.

27ـ «الفقه الباهر في صوم المسافر»: از جمله مباحث «فقه الخلاف» می‌باشد که برای نگارش کتابی مستقل و استدلالی درباره احکام روزه مسافر و قضای آن جمع آوری شده است.

این کتاب به عمق علمی، جامعیت، بررسی اقوال، احتمالات، جسارت علمی، آمیختن علومی همچون اصول و رجال، عقاید، تاریخ و علوم دانشگاهی در یک جا، و مرتب کردن موضوعات متعدد در یک منظومه هماهنگ و یکپارچه و ویژگی‌های دیگر متمایز می‌شود.

نیز اهمیت کتاب دو چندان می‌شود وقتی شاهد خلاقیت در نتایجی هستیم که آیت الله یعقوبی در ضمن تحقیق به آن دست یافته‌اند و هیچ کس پیش از ایشان به آنها نرسیده است؛ ابتکاراتی که به حل تعدادی از مشکلات مطرح شده در این موضوعات می‌انجامد.

28ـ «أسمى الفرائض و أشرفها»: این کتاب مشتمل بر تعدادی از دروس‌ خارج آیت الله یعقوبی است که برای فضلاء و اساتید حوزه علمیه نجف ایراد فرموده‌اند و از موسوعه «فقه الخلاف» اقتباس شده و در یک کتاب مستقل به چاپ رسیده است؛ چه آنکه با فرهنگ عمومی سازگار بوده و آگاهی پویا برای پذیرش مسئولیت شرعی در قبال این فریضه بزرگ را ایجاد می‌کند.

29ـ «فقه المشاركة في السلطة»: بحثی فقهی و استدلالی، مشتمل بر مباحثی قرآنی، اجتماعی و سياسی است. این اثر، برگرفته از مباحث «فقه الخلاف» می‌باشد که به جهت فوائدی که برای عموم فضلای حوزه علمیه و پژوهشگران و دانشگاهیان داشت، به صورت مستقل به زیور طبع آراسته شده است. کتاب، دیدگاه اسلام که از مکتب استوار و متین اهل بیت (علیهم السلام) سرچشمه گرفته است را درباره تعدای از مسائل سیاسی تبیین می‌کند. همچنین به بررسی و حلّ مشکلی که اختلافات گسترده‌ای را ایجاد و فقهای امامیه در قبال آن مواضع متفاوتی را اتخاذ کرده‌اند می‌پردازد؛ که آن، دو گانه تحریم و قطع رابطه یا وفاداری و به عبارت دیگر، رفتار مثبت و منفی در برخورد با دستگاه حاکمیت است؛ قطع رابطه‌ای که گاهی به برخورد مسلحانه و تلاش برای ساقط کردن حکومت می‌انجامد و وفاداری که به حد تفریط و غفلت از برخی اصول ثابت می‌انجامد.

 

 

پیوست شماره 1: مستندات

1ـ نامه و دست خط شهید صدر ثانی (قدس سره) که در کتاب «قنادیل العارفین» به چاپ رسیده است.

 

 

 

2ـ گواهی مرجع عالیقدر آیت الله شیخ محمد صادقی تهرانی (دام ظله) با دست خط خود

 

3ـ گواهی مرجع عالیقدر آیت الله شیخ محمد علی گرامی (دام ظله) با دست خط خود           

 

 

 4ـ گواهی مرجع عالیقدر آیت الله سید محمد حسین فضل الله (قدس سره)              

 

 

 

 

پیوست شماره 2: پروژه‌ها

آیت الله یعقوبی معتقد است که بسیاری از فعالیت‌های مرجعیت باید توسط نهادها ـ و نه افراد ـ مدیریت شود. به ویژه زمانی که عرصه فعالیت پس از سقوط صدام در آوریل 2003 میلادی^[60] گسترش یافت و فرصت از سر گیری فعالیت‌های دینی بعد از اینکه کاملا ممنوع بود، فراهم گردید.

لذا بلافاصله پس از انقراض رژیم، اقدام به تأسیس این مؤسسات نمود و کنفرانس «جماعة الفضلاء» را در 27 صفر 1424 هجری ترتیب داد. این مجموعه، شامل فضلایی از حوزه علمیه است که فعالیتهای اجتماعی داشته و به آگاهی بخشی و جاری شدن اسلام در متن زندگی امت ـ تا به آن ایمان بیاورند و آن را بپذیرند ـ توجه دارد. فضلای محترم، مدیریت بخش‌های مرتبط با تخصصشان را بر عهده دارند. 

هسته اصلی این فعالیت خجسته را دانشجویان دانشگاه علوم اسلامی الصدر به عده دارند که از محضر ایشان تعلیمات علمی، اخلاقی و فکری را فراگرفته‌اند.

همچنین آیت الله یعقوبی به بغداد سفر کرد و سه روز در آنجا ماند و نماز جمعه را در صحن شریف کاظمین در روز 22 صفر 1424 هجری، امامت کرد و هزاران نفر را به آنچه که باید برای تحقق خواسته‌های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در پرتو تحولات جدید باید انجام دهند، رهنمون شد.

 

 

او آنها را به راهپیمایی گسترده دوشنبه بعد به سمت میدان الفردوس در مرکز بغداد دعوت کرد، تا این خواسته‌ها را تأکید کنند. این تظاهرات بسیار گسترده بود و چندین کیلومتر امتداد داشت. ایشان در این بازدید با تعدادی از روشنفکران و اساتید دانشگاهی دیدار کرد. همچنین پیروان خود را به تشکیل یک حزب سیاسی به منظور مشارکت در ساختار سیاسی کشور بعد از سقوط صدام در سال 2003 و دستیابی به اهداف بشر دوستانه، اسلامی و ملی و داشتن نقشی پیشرو و تجسم کننده اصول دعوت کرد.

تعدادی از پیشنهادات سیاسی ایشان و نظرات و موضع گیریهای او و راه حلهایی که برای مشکلات ارائه دادند، در کتابی ضخیم با نام «نصوص سیاسیة»[61] منتشر شد. همچنین کتابی در اخلاق عمل سیاسی با عنوان «نحو سیاسة نظیفة»[62] از ایشان به زیورطبع آراسته شد.

همچنین بخشهای مختلفی را جهت ساماندهی امور و فعال نمودن نقش خود در نهادهای تخصصی دینی، فرهنگی، خیریه، طایفه‌ای، اجتماعی و مؤسسات عمرانی راهنمایی کرد. که دو بخش زنان و جوانان مورد توجه ویژه ایشان قرار گرفته‌اند.

ادبیات تأسیس این نهادها، سازوکارهای عمل و اهداف آنها در موسوعه «خطاب المرحلة» آمده است و آیت الله یعقوبی همچنان از این مؤسسات حمایت می‌‌کند.

از جمله مؤسساتی که اکنون به لطف خداوند تبارک و تعالی غیر از «جماعة الفضلاء» وجود دارد، به موارد زیر اشاره می‌کنیم:

 

 

1ـ دانشگاه علوم اسلامی الصدر: این دانشگاه در سال 1417 هجری قمری[63] تحت اشراف شهید صدر (قدس سره) تأسیس شد و هدف آن جذب دارندگان مدارک دانشگاهی به حوزه علمیه و حمایت از ایشان به منظور جمع بین دو شیوه آموزشی حوزه و دانشگاه و بازیابی عناصر شخصیت حوزویان بود. فکر اصلی تأسیس این دانشگاه از مرحوم شهید سید محمد باقر صدر (صدر اول) می‌باشد که شهید صدر ثانی آن را اجرایی کرد. سپس آیت الله یعقوبی از سوی ایشان به عنوان ریاست آن را برگزیده شد؛ چه آنکه هم دارای مدرک دانشگاهی بود و هم مرتبه والای علمی در حوزه علمیه داشت. لذا آیت الله یعقوبی با درایت و شجاعت، بعد از شهادت شهید صدر این پروژه را ادامه داد و پس از سقوط رژیم سابق، شعبه‌های دیگر این دانشگاه را در استان‌های دیگر نیز افتتاح کرد. شعبه‌های دانشگاه، هم اکنون به بیش از 24 شعبه^[64] در استان‌های مرکزی و جنوبی و 6 شعبه در بغداد و دو شعبه در نجف اشرف می‌رسند و مجموع دانشجویان بالغ بر 2000 نفر هستند.

معظم له نظامنامه داخلی دانشگاه، برنامه‌های درسی، فعالیت‌ها و شیوه کاری و شاخه‌های آن را در کتاب «جامعه الصدر الدینیة الهویة و الإنجازات»[65] نوشته‌اند. مدت تحصیل در این دانشگاه هشت سال است. سه سال در دانشکده «هدایت دینی و اصلاحات اجتماعی»، سه سال دوم در دانشکده «تربیت معلم» و دو سال بعد در دانشکده «اجتهاد مقید» که در عین حال، طلبه دانشجو، واجد شرایط حضور در بحث خارج می‌شود. تاکنون دانشگاه چندین دوره فارغ التحصیل داشته است.

 

 

 2ـ دانشگاه علوم اسلامی الزهراء (علیها السلام):  این دانشگاه از نظر مواد درسی، نظامنامه و مراحل تحصیلی مشابه دانشگاه الصدر و ویژه بانوان می‌باشد. آن، پس از سقوط رژیم صدام در سال 1424 هجری قمری تأسیس شد و هم اکنون بیش از 20 شعبه در نجف اشرف و استان‌های دیگر و بالغ بر 2600 دانشجوی دختر دارد. نظام تحصیلی در این دانشگاه، بر ماهیت مسئولیت‌های زنان در کار اجتماعی تمرکز دارد.

 

 

3ـ مجمع بانوان مبلغه: این مجمع نهادی مؤسساتی است که از طریق کمیته مرکزی به دفتر مرجع عالیقدر آیت الله شیخ محمد یعقوبی (دام ظله) در نجف اشراف مرتبط شده است. این نهاد، دارای شعب متعدد در استان‌های مختلف است. هدف آن حمایت مالی و معنوی از بانوان مبلغه در مناطق مختلف عراق و ایجاد فرصت‌هایی برای تبلیغ دین برای ایشان در سطوح مختلف است. انجمن دختران مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) که بلافاصله پس از سقوط رژیم تشکیل شد، اولین هسته این نهاد می‌باشد.

   

4ـ بنیاد «خانه شاد»: به عنوان گامی مهم در ساختن انسان صالح، بنیاد «خانه شاد» برای رسیدگی به مشکل بزرگی که در دهه‌های اخیر گریبانگیر جامعه اسلامی شده است، ایحاد شد. آن مشکل، تشدید طلاق، بی میلی جوانان به ازدواج، ناتوانی افراد متأهل در مقابله و حل مشکلات روزافزون ناشی از عدم آگاهی از حقوق طرفین، فقدان خرد در اداره زندگی زناشویی، ندانستن فلسفه ازدواج و مبانی موفقیت در زندگی زناشویی است.

از این رو بنیاد خانه شاد بر آن شد تا با برگزاری دوره‌های فرهنگی، سمینارها، ساخت برنامه‌های تلویزیونی و پاسخگویی به سؤالات مردم از طریق شبکه‌های اجتماعی، این خلاء را پر کند و به کمبودهای فرهنگی زوج‌های متأهل و همچنین کسانی که در شرف ازدواج هستند، رسیدگی کند. نیز، چندین کتاب مفید در این زمینه منتشر و در اختیار زوج‌های جوان قرار گرفت تا آنها را با مسئولیت جدید خود آشنا سازد.

  

5ـ شورای ریش سفیدان و بزرگان: شورایی متشکل از سرشناسان جامعه و افراد با تجربه در عرصه‌های مختلف و صاحبان خرد، جهت ارائه دیدگاه‌های درست و حل مشکلات است. این شورا پشتیبان و مشاوری برای رهبران دینی و سیاسی می‌باشد و وضعیت طوایف را محور توجهات خود قرار می‌دهد؛ چرا که توجه به نهاد طایفه، بزرگان و سرشناسان جامعه از اولویات مرجعیت عالیقدر به شمار می‌رود و این، به دلیل حضور طوایف در جامعه عراق و به طور کلی جامعه مسلمانان است. لذا ضروری به نظر می‌رسید که بنیادی بنا نهاده شده و به نیازهای عشایر رسیدگی شود؛ هیأت‌هایی را به دیدار آنها فرستاده و دوره‌های فقهی و فرهنگی را برای آنها برگزار کند و در ابراز واقعیت مثبت یا منفی طایفه تلاش کند و از آنها برای حل مشکلات و اختلافات اجتماعی و دفع مفاسد بهره برد تا طوایف کریمانه زندگی کرده و جامعه به صورت عمومی، به اعتلا و تکامل دست یابند.

 

6ـ مرکز مطالعات و تحقیقات معاصرِ «عین»: به فرهنگ و اندیشه می‌پردازد و سعی در ریشه یابی مشکلات و ارائه راه حل‌ها و پیشنهادهایی برای مشکلات انسان معاصر دارد. این مرکز، برخاسته از بینشی راسخ از توانایی تمدن اسلامی برای رهبری زندگی و ارائه الگویی متناسب با نیازهای روز است؛ بدون آنکه از اصول و مبانی خود دست بردارد. مرکز در تلاش است تا در قالب برنامه‌های پژوهشی، دغدغه‌های فرهنگی و دوره‌هایی برای نگارش و انتشار تحقیقات، آگاهی اجتماعی را نسبت به موضوعات فرهنگی و فکری افزایش دهد و مسائل توسعه نیافتگی و تعصب بر ارزش‌های غیر اصیل در جامعه را مورد بحث و بررسی قرار دهد. نیز معتقد است که راه حل‌های اسلام از سرچشمه‌های اصیل خود نشأت می‌گیرد و به همین سبب آنها سعی در استقرار مقدماتی کاملاً اسلامی و به دور از تعصبات پیرامونی دارند.

تا کنون بیش از صد عنوان کتاب در زمینه‌های مختلف علمی منتشر شده است. همچنین کنفرانس‌ها و نشست‌هایی را برپا کرده و میزبان شخصیت‌های علمی و دانشگاهی از داخل و خارج عراق بوده و دوره‌های متعددی را برگزار کرده است. انتشار مجله تخصصی در حوزه علوم دینی با نام «الإستنباط» و مجله دیگر با هدف آگاهی بخشی اسلامی با نام «الإیمان»، از دیگر فعالیت‌های مرکز می‌باشد.

  7ـ مدرسه علمیه الابرار^[66]: مؤسسه علمی حوزوی است که هدف آن تربیت عالمان برجسته، نویسندگان و مبلغان می‌باشد. این مدرسه، رویکردی استوار در مطالعه اندیشه اسلامی و علوم مرتبط دارد. مطالعات قرآنی، حدیثی، اخلاقی و معاصر، جایگاه ویژه‌ای در شیوه اداره مدرسه دارد که به رفع نیاز مبرم به مطالعه این علوم در زمان معاصر کمک می‌کند. این مدرسه در سال 1439 هجری[67] تأسیس شد و مکان آن در نجف اشراف روبروی ورودی خیابان المدینه می‌باشد.

 

  8ـ مؤسسه انجمن علم و دین^[68]: انجمنی مربوط به جوانان است که بین علم و دین هماهنگی ایجاد کرده و از طریق برنامه‌های آموزشی و فرهنگی هدفمند و انجام تحقیقات و مطالعات، برای رشد دینی، علمی و فرهنگی جوانان تلاش می‌کند تا با توجه به مبانی و رویکرد اسلام ناب محمدی و سیره معصومین (علیهم السلام) و ارشادات مرجعیت عالیقدر، مدیرانی واجد شرایط برای اداره مؤسسات و پروژه‌های تبلیغی تربیت شوند. همچنین این انجمن، در جهت تحکیم پیوندهای مؤثر بین نهادهای دینی، دانشگاهی و اجتماعی تلاش می‌کند.

 

 

 

  9ـ بنیاد «نماز، رکن دین»: با توجه به اهمیت فراوان فریضه نماز و آثار دنیوی و اخروی آن برای انسان، و اینکه بیانگر بزرگترین و مهم‌ترین ذکرها است و همانطور که خداوند متعال می‌فرماید، موجب آرامش و ثبات در دنیا می‌شود[69] و اینکه نماز شعار و هویت هر مسلمانی است و لذا باید بر آن محافظت کند، مرجع عالیقدر به تأسیس بنیادی فراخواندند که به فرهنگ سازی در جامعه به منظور تبیین اهمیت نماز و ضرورت برپایی آن می‌پردازد. این بنیاد تلاش دارد که در هر مکانی نمازخانه‌ای احداث و ثمرات مبارک نماز را در دنیا و آخرت تبیین کند و واجبات و مستحبات و آداب و مقدمات آن را توضیح دهد.

این بخش، شامل نماز جمعه نیز هست که نهادی ویژه است و وظیفه آن تأسیس، انتشار و مدیریت نمازهای جمعه در عراق با ارزیابی درخواست‌ها برای گشایش نماز جمعه، مطالعه موقعیت شرعی مربوط به برپایی آنها، معرفی خطباء و راهنمایی آنها در راستای اقامه نماز جمعه مطابق با آموزه‌های دین اسلام و دستورات مرجع عالیقدر و توسعه، نوسازی و غنی سازی خطابه دینی است.

 

10ـ مؤسسه فیض الزهراء (سلام الله علیها)^[70]: هدف آن نگهداری از یتیمان و مستمندان است. آن، مؤسسه‌ای خیریه، بشردوستانه و اجتماعی است که به امور جامعه و آبرومندان نیازمند عراقی رسیدگی می‌کند. تأسیس این مؤسسه، به عنوان کمکی برای ایجاد نهادهایی در عرصه‌های مختلف زندگی، به منظور پشتیبانی مادی و معنوی از یتیمان و مستمندان به عنوان گامی در تقویت جنبه‌های تمدنی مؤثر امت اسلامی است؛ که از شمال عراق تا دورترین مناطق جنوب، با بیش از 100 شعبه و دفتر در تمام استانها امتداد دارد. همچنین مؤسسه به دنبال باز کردن شعبه‌های دیگر خود در خارج از عراق است تا دروازه‌ای برای بخشش و توسعه برای پسران و دختران خود و همه نیازمندان مادی و معنوی باشد.  

تاكنون نزديك به ده هزار خانوار از سخنرانی‌های فرهنگی، مراقبت‌های بهداشتی، حقوقی و اجتماعی، كمك‌های نقدی و غیر نقدی و غيره بهره‌مند شده‌اند. این مؤسسه درسال 1434 هجری[71] تأسیس شده و در اداره سازمان‌های جامعه مدنی با مجوز رسمی آن به تاریخ 9 / 10 / 2016 و با شماره (111610028) به ثبت رسیده است.

 

11ـ مرکز مطالعات و تحقیقات تخصصی اسلامی امام صادق (علیه السلام): یکی از مراکز تخصصی در نجف اشرف است و در زمینه ارائه تصویر صحیح از اسلام به جامعه اسلامی، که همیشه پیام آور رحمت برای جهانیان بوده است، کار می‌کند. هدف مرکز گسترش علم و معرفت و اصلاح بینش‌ها و مفاهیم دینی، با استناد به منابع اصلی آنها یعنی قرآن و سنت شریف است. برای این مهم از عمق تجربه دینی در حوزه علمیه نجف اشرف که همیشه در میان جریانات دینی که در سراسر جهان گسترش یافته، نقطه میانه بوده بهره مند می‌شود. این مرکز بر طلاب علوم دینی و اساتید دانشگاه که از دیرباز از این موهبت برخوردار بوده‌اند، اتکا داشته و برای رسیدن به هدف مشترکی که همه انبیاء و رسولان بدان دعوت می‌کردند، درهای آن به روی همگان باز است. مرکز از پنج بخش تشکیل شده است:

ـ  گروه مطالعات قرآنی

ـ گروه مطالعات اعتقادی و فکری

ـ گروه مطالعات تخصصی امام مهدی (علیه السلام)

ـ گروه فقه اسلامی

ـ گروه فلسفه فقه

همچنین در حال تأسیس سایر بخش‌های تخصصی از جمله اقتصاد اسلامی، تاریخ، علوم حدیث و زبان و ادبیات عرب می‌باشد و تا به حال ده‌ها کتاب در زمینه‌های مختلف منتشر کرده است.

 

12ـ کتابخانه شیخ الخطباء: یکی از کتابخانه‌های عمومی نجف اشرف است. این کتابخانه شامل پانزده هزار جلد کتاب در علوم و رشته‌های مختلف است. آن، یکی از کتابخانه‌های غنی از منابع و کتب قدیمی اهل سنت به شمار می‌رود. همچنین شامل مجموعه بزرگی از پایان نامه‌های دانشگاهی است. در آن بخشی برای تألیفات شیخ الخطباء محمد علی یعقوبی (رحمه الله) اختصاص یافته که بارزترین آنها، کتاب‌های ادب و شعر است. همچنین در این کتابخانه مجلات علمی زیادی وجود دارد که در اواسط قرن بیستم منتشر شده‌اند.

 

13ـ مدرسه علمیه أعلام الهدایة: این مدرسه به دنبال تربیت طلابی است که در خدمت دین و ارشاد جامعه بوده و در آینده در زمره اساتید حوزه علمیه و مجتهدان قرار گیرند. برای این منظور، تنها از میان فارغ التحصیلان دانشگاه پذیرش می‌کند تا به آماده سازی آنها اقدام کرده و با فراگیری علوم، به اجرای آن در متن جامعه اقدام کنند. همچنین در میان دروس حوزوی مرسوم، دروس تفسیر، علوم قرآن، تاریخ، نهج البلاغه و غیره نیز تدریس می‌شود که به دانشجو در درک واقعیت و برخورد صحیح قرآنی و حدیثی با آن کمک می‌کند.

 

 14ـ مرکز مطالعات و توسعه انسانی فاطمی: این مرکز به برکت زیارت سالیانه مرقد مطهر امیر المؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) در سوم ماه جمادی الآخر تأسیس شد و مرجع عالیقدر آیت الله شیخ محمد یعقوبی (دام ظله) برای بزرگداشت سالگرد شهادت حضرت صدیقه طاهره (علیها السلام) بدان فرا خواندند.  

معظم له خواستار ایجاد مرکزی برای پژوهش‌های فاطمی شدند که وظیفه علمی تحقیق و تألیف و بررسی سیره آن بانوی بزرگوار و شناساندن ایشان به جامعه اسلامی و انسانی و آگاهی بخشی از سیره مبارکش، با هدف کمک رسانی علمی سازنده در تقویت ابعاد وجود تمدن مؤثر امت اسلامی را به عهده دارد.

بر این اساس، با تأسیس مرکز مطالعات و توسعه انسانی فاطمی (  f.c.s.h.d) در ربیع الثانی 1434، به تشخیص مشکلات فرهنگی، اجتماعی و روانی که مسیر توسعه را در جامعه اسلامی عراق مختل می‌کند، پرداخت. این مهم با اتخاذ برنامه‌هایی سازمانی صورت می‌گیرد که متکفل همگرایی توانایی‌های علمی و انسانی در حوزه و دانشگاه، به منظور دستیابی به توسعه واقعی است.

مرکز، کتاب‌های متعددی در مورد حضرت فاطمه (علیها السلام) منتشر و کنفرانس‌ها و مسابقات متعددی برگزار کرده است. همچنین اقدام به انتشار فهرستی از کتابهایی درباره سیره آن حضرت، نموده است.

 

15ـ مؤسسه توسعه و مطالعات اسلامی: مؤسسه توسعه ‌اسلامی که به گسترش مهارت‌های فردی و مدیریتی، به منظور ساختن دولت انسان می‌پردازد. هدف آن ارتقای سطح فرهنگی و توسعه مهارت‌های انسانی در قالب برنامه‌های علمی دقیق، مبتنی بر اندیشه اصیل اسلامی از طریق ایجاد کارگاه‌ها، دوره‌های آموزشی و برنامه‌هایی برای تربیت مدیران و رهبران، برای بخش‌ها و موسسات مختلف است.

 

فعالیت‌ها:

1ـ مشاوره‌های مدیریتی

2ـ تهیه برنامه‌های راهبردی

3ـ ایجاد برنامه‌های تربیت مدیران

4ـ طراحی برنامه‌های آموزشی

 

 

16ـ نهادهای رسانه‌ای:

الف) شبکه ماهواره‌ای النعیم: یک شبکه ماهواره‌ای مذهبی با هدف گسترش آگاهی‌های اسلامی، معارف اهل بیت (علیهم السلام) و رهنمودهای مفید اخلاقی، تربیتی و اجتماعی است که به چند موضوع در جامعه عراق می‌پردازد. شبکه، برنامه‌های خود را از بصره پخش می‌کند و دارای دفاتری اصلی در نجف و بغداد و چند شعبه در بقیه استان‌های عراق می‌باشد. مرجع عالیقدر آیت الله یعقوبی (دام ظله) بیاناتی چند در مورد اهمیت رسانه و نقش کلام در زندگی امت دارند.

ب) شبکه ماهواره‌ای بینات (ویژه قرآن کریم از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام): هدف آن معرفی اسلام و قرآن به غرب است که برنامه‌هایی به زبان‌های عربی، انگلیسی و فرانسوی پخش می‌کند.

ج) رادیو البلاد: برنامه‌های خود را از بغداد پخش می‌کند.

د) رادیو الأمل: برنامه‌های خود را از بصره پخش می‌کند.

هـ) رادیو سبل السلام: برنامه‌های خود را از ناصریه پخش می‌کند.

و) رادیو الرمیثة: برنامه‌های خود را از استان سماوه پخش می‌کند.

 

  

17ـ مناسبت‌های مذهبی بزرگ: از جمله طرح‌های دینی که مرجع عالیقدر آن را بنیان نهاده و حمایت کرده‌اند، برپایی زیارت حضرت فاطمه زهراء (علیها السلام) در مرقد مطهر امیرالمومنین (علیه السلام) در سوم جمادی الآخر هر سال و به مناسبت شهادت آن حضرت می‌باشد. در این مراسم، افراد بسیاری شرکت کرده و در گسترش فرهنگ فاطمی و آشکار ساختن تأثیر زیاد آن سهیم هستند. همچنین ده‌ها هزار نفر از مؤمنان بعد از سخنرانی آیت الله یعقوبی پیرامون این مناسبت، در تشییع نمادین آن بانو تا حرم امیر المؤمنین (علیه السلام) مشارکت می‌کنند. این مراسم اولین بار در سال 1427 هجری آغاز گردید.     

دومین مناسبت، موکب‌های حسینی برای اساتید و دانشجویان دانشگاه‌ها است که در اولین سال سقوط صدام در شب عاشورا و در کربلای معلا بر پا شد. در این مراسم  بیش از بیست هزار دانشجو به صورت منظم شرکت کرده و راهپیمایی از دانشگاه کربلا تا حرم مطهر امام حسین و حضرت عباس (علیهما السلام) ادامه پیدا می‌کند.

هر دانشگاه و دانشکده پارچه نوشته‌ای به نام خود همراه دارد و دانشجویان در قالب دسته‌های بزرگ و موکب‌هایی که هر کدام به ویژگی و صفتی از مبانی اسلام و تعالم مبارک آن نامگذاری شده، به حرکت در می‌آیند و ارادت دانشجویان به آیت الله یعقوبی نیز کاملا مشهود است.  

همچنین کمیته‌هایی وجود دارد که به توزیع غذا و آماده سازی محل استراحت می‌پردازند و در هر دو مناسبت از میهمانان پذیرایی می‌کنند. در پرتو گسترش این مناسبت، «مجمع علم و دین» یا «مجمع دانشگاه‌ها و حوزه علمیه» شکل گرفت و چندین سال فعالیت کرد. سپس در زیارت اربعین به موکب‌های تبلیغی برای دانشجویان تبدیل شد  و در سوم ماه جمادی الثانی به دسته‌های عزاداری در زیارت فاطمیه ملحق شد.

 

 

پیوست شماره 3

 

پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی که برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد و دکتری پیرامون اندیشه حضرت آیت الله یعقوبی (دام ظله) و دستاوردهای ایشان نگارش یافته، به  شرح زیر هستند:

1ـ القيم الأخلاقية في الفكر التربوي الإسلامي المعاصر، المرجع اليعقوبي أنموذجاً[72]. نویسنده: وسام علی حاتم (رساله دکتری)

2ـ التنمية البشرية في فكر الإمامية، الشيخ محمد اليعقوبي أنموذجاً[73]. نویسنده: ميثم سعد مطر (رساله دکتری)

3ـ الدلالة القرآنية عند الشيخ محمد اليعقوبي في تفسيره من نور القرآن[74]. نویسنده: أحمد زهير عبد العالی

4ـ الحجاج في كتاب خطاب المرحلة للشيخ محمد اليعقوبي من 2003 ـ 2014[75]. نویسنده: ثامر ناصر علی

5ـ الأطروحات الفكرية السياسية عند المرجع اليعقوبي[76]. نویسنده: ثائر هادی مرهج

6ـ الإعلام الإسلامي المعاصر بين النظرية و التطبيق في فكر و رؤى المرجع الديني الشيخ محمد اليعقوبي[77]. نویسنده: عماد نعيم عبد

7ـ همچنین مرکز عین، مجله‌ای با عنوان «الإصلاح» منتشر می‌کند که به تبیین طرح اصلاحی حضرت آیت الله یعقوبی از جهات مختلف می‌پردازد.

   

کتاب‌های متعددی در تحلیل سیره و طرح‌های آیت الله یعقوبی و دستاوردهای علمی و عملی ایشان منتشر شده است و از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1ـ «القواعد الفقهية في موسوعة (فقه الخلاف) للمرجع اليعقوبي»^[78] نویسنده: دكتر شیخ محمد الساعدی (3 جلد)

2ـ  تاريخ اليعقوبي^[79]. سلسه مقالاتی است که نویسنده معاصر آقای کمال السید نگاشته و در چند شماره از مجله الإصلاح و نیز به صورت مستقل در جاهای دیگر به چاپ رسیده است. 

3ـ المرجعية الرشيدة في بعدها الرسالي و الحركي^[80]. نویسنده: فيصل التميمی

4ـ الشيخ محمد اليعقوبي من الولادة إلى الريادة^[81]. نویسنده: محمد محقق الأفغانی

5ـ المرجعية تقود المجتمع^[82]. نویسنده: عبد العظيم الأسدی (3 جلد)

6ـ شروق الشمس^[83]. نویسنده: سليم الحسانی

7ـ الأصول الثقافية في شخصية الشيخ اليعقوبي^[84]. نویسنده: عبد العظيم الأسدی

8ـ الشيخ اليعقوبي .. المرجعية الإجتماعية^[85]. تهیه و تنظیم: انتشارات النوارس

9ـ سياحة في فكر المرجعية^[86]. نویسنده: علی خليفة جابر

10ـ دروس في تربية النفس و تهذيبها^[87]. نویسنده: ثامر حكيم الساعدی

11ـ مقاربة منهجية تفسيرية بين العلامة الطبطبائي و الشيخ محمد اليعقوبي^[88]. نویسنده: دکتر أمجد الطائی

12ـ قبس من نور، تعريف بتفسير من نور القرآن^[89]. نویسنده: محمد تقی المؤمن

13ـ مبدأ التعايش السلمي في المنظور الإسلامي و فكر المرجع اليعقوبي و الرأي العالمي^[90]. نویسنده: فيصل التميمی

14ـ ظاهرة تدجين الشعوب تحليل وفق رؤى سماحة المرجع اليعقوبي (دام ظله) ^[91]. نویسنده: فيصل التميمی

15ـ دولة الانسان في فكر المرجع اليعقوبي^[92]. نویسنده: گروهی از محققان

16ـ الإصلاح السياسي و الاجتماعي عند المرجع اليعقوبي^[93]: نویسندگان: سميرة الكاظمی و أحمد البديری

17ـ معالم الفكر السياسي للمرجع اليعقوبي^[94]. نویسندگان: محمد معن الرضوی و حسن رشك فياض

18ـ ميكانيزمات العلاقة مع الغرب، رؤية المرجع اليعقوبي (دام ظله) للعلاقة مع الغرب^[95]. نویسنده: محمد تقی المؤمن

19ـ القيادة الواعية، المرجع اليعقوبي انموذجاً^[96]. نویسنده: محمد تقی المؤمن

20ـ أثر خطاب المرجع اليعقوبي في القوات المسلحة^[97]. نویسنده: محمد الجزائری

21ـ المرجع اليعقوبي و تصحيح المفاهيم^[98]. نویسنده: فيصل التميمی

22ـ قراءة في خطاب المرحلة^[99]. نویسنده: علی عساف

23ـ تحديات الغزو الثقافي و آليات المواجهة^[100]. نویسنده: أحمد البديری

24ـ المثل الأعلى، من وحي كلمات الشيخ اليعقوبي (دام ظله)^[101]. نویسنده: علی الابراهيمی

25ـ الشباب أمل الأمة، في فكر المرجع اليعقوبي (دام ظله)^[102]. نویسنده: محمد تقی المؤمن

26ـ إصلاح الوقت، في توجيهات القرآن والسنة والمرجعية^[103]. نویسنده: السيد أيوب أحمد الموسوی

27ـ قوارير وأزاهير تعريف بمكانة المرأة ومسؤولياتها في خطاب المرجع اليعقوبي (دام ظله)^[104]. نویسنده: محمد تقی المؤمن

28ـ المنهج الفكري والحركي عند أهل البيت (عليهم السلام) من وجهة نظر المرجع اليعقوبي (دام ظله)^[105]. نویسندگان: عبد الهادی الزيدی، دکتر ثائر العقيلی و محمد الناجی

29ـ ولاية أمر الأمة: قراءة في الأهداف و البنية النظرية و التطبيقية في توجيهات المرجع اليعقوبي (دام ظله)^[106]. نویسندگان:  سعيد العذاری و أحمد الموسوی

30ـ من ثقافة عاشوراء في ضوء فكر المرجع اليعقوبي (دام ظله)^[107]. نویسنده:  عبد العظيم الأسدی

31ـ التعددية في القرآن و السنة، قراءة في توجيهات المرجع اليعقوبي (دام ظله)^[108]. نویسنده:  أيوب أحمد الموسوی

32ـ حقوق غير المسلمين في أطار التعددية الدينية^[109]. نویسنده:  شهاب الدين الحسينی

33ـ تأصيل الرشد الإسلامي في ضوء إرشادات المرجع اليعقوبي (دام ظله)^[110]. نویسندگان: دکتر موفق مجيد و أيوب أحمد الموسوی

34ـ القانون الجعفري، أحد الأهداف الاستراتيجية للمرجعية الرشيدة^[111]. نویسنده:  قاسم الدراجی

35ـ المشاريع الشيطانية للمنطقة، قراءة في خطاب المرجع اليعقوبي (دام ظله)^[112]. نویسنده:  صلاح حسن جابر

36ـ تشخيص القيادة والمرجعية بين المؤهلات والادعاءات بحسب رؤية المرجع اليعقوبي (دام ظله)^[113]. نویسنده: سميرة الكاظمی

37ـ هل التطبير شعيرة؟ دراسة في خطاب المرجع اليعقوبي (دام ظله)^[114]. نویسنده:  صلاح حسن جابر