زندگینامه مرجع عالیقدر شیخ محمد الیعقوبی (دام ظله الوارف)
بسمه تعالى
زندگینامه مرجع عالیقدر شیخ محمد الیعقوبی (دام ظله الوارف)
مرجع عالیقدر شیخ محمد یعقوبی در سال ۱۳۸۰هجری قمری مصادف با ۱۹۶۰میلادی همزمان با فرخنده میلاد رسول خاتم محمد مصطفی (ص) در خاندان مهد علم و زهد و دیانت در دیار علم و دیانت نجف اشرف، دیده به جهان گشود.
ایشان همچون پدر بزرگوار خویش، شیخ موسی یعقوبی ( رضوان الله تعالی علیه( صاحب امتیاز نشریه معروف الأيمان می باشد. وی همچنین در زمینه ی ادبیات، جهان بینی و خطابه مهارت داشته و آثار ارزشمندی از خود به جای گذاشته است.
پدر بزرگ ایشان شیخ محمد علی یعقوبی ملقب به «شیخ الخطباء» مؤلف کتاب گرانسنگ البابلیات و جد مادری ایشان شیخ مهدی میباشد. جد پدر ایشان شیخ یعقوب از عرفای عراق بود که از محضر عارف وارسته مرحوم شیخ جعفر شوشتری و استاد بزرگ اخلاق مرحوم شیخ حسین قلی خان همدانی خوشهچینی نمود.
شیخ محمد یعقوبی درسال ۱۹۶۸به دلیل فعالیتهای دینی، سیاسی و اجتماعی پدر بزرگوارشان مجبور شد به همراه خانواده وطن خود را ترک کرده و به بغداد مهاجرت کند. پدرش با مرحوم شهید سید مهدی حکیم فرزند مرحوم مرجع عالیقدر سید محسن حکیم )قدسسره) رهبر دینی و اجتماعی بغداد در ارتباط بود. ایشان به دلیل استعداد سرشار و علاقه وافر به علم دین، از همان کودکی در جلسات سخنرانی های پدر حضور می یافت و معارف دینی را با دقتی مثالزدنی از ایشان فرا گرفته و هنگام بازگشت به منزل مطالب را به محضر مادر مرحومه اش )رحمه الله) مفصلاً بازگو میکرد.
شیخ موسی همواره نبوغ زودرس و تیزهوشی فرزندش را در محضر علماء و فضلاء میستود.
ایشان در عنفوان کودکی و زمانی که کمتر از 10 بهار از عمر مبارکشان سپری گشته بود، کتاب های دینی را مطالعه می کرد به گونهای که اولین کتاب خود به نام " الخمر ام الخبائث" را قبل از رسیدن به سن تکلیف به رشته تحریر درآورد. وی به مرور زمان همان طور که بزرگ تر می شدند، کتاب ها را نیز عمیق تر و با دقت بیشتری مطالعه می کرد. وی در اوایل دهه ی ۷۰میلادی طی تعطیلات تابستان در حوزهی علمیهی کوچک مرحوم سید علی علوی واقع در منطقه ی العبیدی بغداد مشغول به تحصیل شد. در سال۱۹۸۲ میلادی تحصیلات آکادمیک خود را در بغداد کامل نمود و در رشته مهندسی شهرسازی دانشکده مهندسی دانشگاه بغداد موفق به اخذ مدرک لیسانس شد. جنگ میان ایران و عراق در این مقطع از عمر مبارک ایشان روی داد و بر اساس قوانین سربازگیری رژیم بعث، ایشان می بایست خدمت سربازی را طی می کرد اما او فردی آزادمنش و برخوردار از آموزه های دینی بود و به همین دلیل این کار را مصداق یاری به ظالم می دانست و بر همین اساس به جای پیوستن به ارتش ستمکاران و یاری رساندن به رژیم خون خوار بعث، عزلت در کنج منزل را برگزید و زندگی در انزوا را پیش گرفت. این در حالی بود که نیروهای مخفی رژیم در همه جا پراکنده بودند و مجازات فرار از خدمت سربازی و سرپیچی از فرمان اعزام به جبهه، اعدام در ملأ عام توسط جوخه ی آتش تعیین شده بود.
ثمرهی آن گوشهنشینی مطالعه ی دقیق، تفکر، تحقیق و پژوهش بود. معظم له فرصت را غنیمت شمرده نوشتن و تأليف کتاب را آغاز نمود و در آن شرایط حساس و دوران سخت بدون بهره مند بودن از استادی که بتواند شایستگیها و استعدادهایش را پرورش دهد، موفق به تألیف کتابی مهم با عنوان«نقش امامان در سبکزندگی اسلامی» گردید. وی سرانجام در سال ۱۹۸۵به فضل الهی و با چند واسطه به طور مخفیانه با شهید سید محمد صدر ارتباط برقرار کرد و ثمره ی آن ارتباط، مجموعهای از نامه ها و نوشتهجات محرمانه با موضوعاتی نظیر تفکر اسلامی، اخلاق و تهذیب نفس و تأليف چند کتاب وزین به نامهای « شهید صدر همان گونه که او را می شناسم» و کتاب « قنادیل العارفین» توسط شیخ محمد یعقوبي
و موسوعه ی ارزشمند«ما وراء الفقه» و کتاب «نگاهی به فلسفهی پیشامدها در جهان معاصر» به قلم شهید سید محمد صدر «قدس الله نفسه الزکیة» بود.
وی پس از پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۸به نجف أشرف مراجعت نمود و با دختر علامه سید محسن موسوی غریفی_ که در انتفاضه شعبانیه به درجه شهادت نائل آمد- ازدواج کرد. وی در سال ۱۹۹۱با شرکت در « انتفاضه شعبانیه» همگام با مجاهدین نجف اشرف برای دفاع از کربلای معلی در مقابل هجوم دژخیمان گارد جمهوری رژیم عازم آن دیار مقدس گردید ولی انقلابیون، معظم له را به همراه افراد غیر مسلح به نجف بازگرداندند و بدین ترتیب فرصت حضور در رویارویی مسلحانه برای ایشان فراهم نشد.
وی در اوایل سال۱۹۹۲مصادف با شعبان المعظم ۱۴۱۲هجری قمری توسط مرجع اعلی مرحوم آیت الله خویی(ره) در منزل خویش در شهر کوفه، به لباس روحانیت مزین گشت.
شیخ محمد یعقوبی در همان سال اولین یار و یاور و تکیه گاه شهید صدر ثانی به شمار می رفت که چند صباحی از تصدی مرجعیتش سپری نشده بود. این مطلب را شهید صدر ثانی در بعضی از دیدارها و بیانات شان مورد اشاره قرار داده اند. همراهی شیخ با شهید صدر ثانی باعث شد تا بسیاری در داخل و خارج حوزه علمیه به مرجعیت شهید صدرثانی مراجعه کنند و باعث افزایش تعداد تقلیدکنندگان از آن مرجع عالیقدر شد و از همین رو حضرت آیت الله شیخ محمد یعقوبی مرد شماره دو مرجعیت بعد از شهید صدر ثانی قلمداد می شود.
شهید سید محمد صدر شیخ محمد یعقوبی را به ریاست دانشگاه تازه تأسیس علوم دینی «صدر»، منصوب نمود. دانشگاه علوم دینی«صدر» پروژه ای در راستای تحقق بخشیدن به وحدت میان حوزه و دانشگاه بود و گزینه ای مناسبتر از شیخ محمد یعقوبی جهت تحقق یافتن اهداف والای آن وجود نداشت زیرا شیخ محمد یعقوبی به اعتراف مرحوم صدر هنگام صدور حکم شیخ محمد یعقوبی در ماه صفر سال۱۴۱۹، شیخ گوی سبقت را در هر دو عرصه از دیگران ربوده و بر همگان برتری داشت.
شهید صدر ثانی همواره برتری شیخ محمد یعقوبی را در زمینههای مختلف مورد اشاره و مدح و ستایش قرار می داد. ایشان در مقدمه کتاب های «المشتق عند الأصوليين» و «قنادیل العارفین» به برخی از موارد برتری شیخ اشاره نموده است.
مرحوم شهید صدر، ۵ ماه قبل از شهادتشان در تاریخ 5 جمادی الًثانی1419 هجری قمری مصادف با 27/9/1398 میلادی، در دیداری که با طلاب دانشگاه علوم دینی«صدر» داشتند، شیخ محمد یعقوبی را کاندیدای جانشینی خویش قرار داده و به آن تصریح می نمایند. متن سخنان شهید صدر ثانی بدین قرار است:« هم اکنون میتوانم بگویم که تنها کاندیدای حوزه ی علمیه ی ما جناب شیخ محمد یعقوبی است و تا زمانی که خداوند به من عمر دهد بر این مطلب ثابتقدم خواهم بود». ایشان به اجتهاد شیخ محمد یعقوبی گواهی داده و اظهار داشتند: « بنابر این او شایسته است حوزه علمیه را پس از من در اختیار بگیرد و اداره کند و من از ایشان روی برنخواهم تافت».
آیت الله یعقوبی به منظور مراعات روش رایج در حوزه علمیه در اعلام مجتهد بودن خود درنگ نمود و چاپ و انتشار برخی از بحث های استدلالی و علمی خود را سرلوحه ی کار خویش قرار داد که آنها را از سال۱۴۲۰تأليف نموده بود. بنابر این پس از انتشار آن تحقیقات و مشخص شدن محتوای شان، آیت الله شیخ محمد علیگرامی قمی که از سوی آیت الله منتظری اجازه ی اجتهاد داشتند در سال ۲۰۰۴ میلادی /۱۴۲۴ هجری قمری مجتهد بودن ایشان را مورد تایید قرار دادند و همچنین آیت الله شیخ محمد صادقی طهرانی که از طرف آیت الله خویی در سال ۱۳۸۶مجاز به اجتهاد بود به اجتهاد شیخ محمد یعقوبی شهادت داد و همچنین خیل عظیمی از علما و مراجع به اجتهاد معظم له (رحمهم الله) گواهی دادند.
وی همواره ملازم و همراه شهید محمد صدر بود و تا لحظات شهادتش از یاری ایشان دست نکشید و در ذی القعده سال ۱۴۱۹ پیکر پاک شهید صدر الثانی و دو فرزند شهیدش را تجهیز و تکفین کرده و بر پیکر پاک آنها نماز اقامه کرد و علی رغم شرایط سخت و نفس گیری که بعثیهای تا دندان مسلح حاکم کرده بودند، به همراه تعدادی انگشت شمار از علاقمندان ایشان، توفیق تدفین آن استاد ارجمند و فرزندان برومندشان را یافت.
تحصیلات دینی:
معظم له با توجه به اندوخته ی ارزشمند علمی و فرهنگی، تحصیلات حوزوی خود را در دانشگاه علوم دینی از سطوح متوسطه یعنی شرح لمعه و اصول فقه مظفر آغاز نمود. این امر مورد تایید و نظارت مرحوم سید محمد کلانتر سرپرست حوزهی علمیه مذکور قرار داشت. ایشان به واسطه ی تلاش و کوشش و تمرکز عمیق مثال زدنی خود مراحل درسی را یکی پس از دیگری در مدت کوتاهی گذراند.
وی همزمان با تحصیلات در سطوح عالی حوزه ی علمیه به دعوت شهید صدر ثانی در درس خارج ایشان حاضر شد و بحث اصول لفظیه را از سال ۱۴۱۴تا شهادت ایشان در ذی العقده 1419 نزد او فراگرفت . همچنین در بحث خارج اصول نزد آیت الله شیخ محمد اسحاق فیاض از سال ۱۴۱۷ تا ۱۴۲۱ و درس خارج فقه را نزد آیت الله سید علی سیستانی از سال ۱۴۱۶ تا ۱۴۱۸ و نزد مرحوم شهید میرزا علی غروی از سال ۱۴۱۶تا ۱۴۱۸ شرکت نموده و همه تقریرات آن دروس را به رشته ی تحریر در آورد.
وی تدریس مقدمات را یک سال قبل از ورود به حوزه ی علمیه در دانشگاه نجف شروع نمود. سپس مشغول به تدریس سطوح عالیه نظیر مکاسب و کفایه گردید. کلاس های تدریس معظم له از پر جمعیت ترین و با کیفیت ترین کلاس ها در نجف شمرده میشد.
ایشان درس خارج فقه خود را در شعبان العظم سال 1427 با موضوع «مسائل اختلافی» آغاز نمود.
او مسائل و موضوعات بسیار عمیق از نظر علمی و محل بحث و اختلاف و تبادل نظر میان فقهاء شیعه را موضوع بحث خارج خود قرار داده بود و به بررسی آنها می پرداخت و بدین ترتیب باعث جا افتادن بیشتر این مسائل گردید و این امر ثمره های عملی فراوانی با خود به همراه داشت. هم اکنون بیش از ۲۰۰ نفر از فضلا و اساتید حوزه علمیه قم از خوان پر برکت معارف و فضائل ایشان خوشه چین و بهرهمند میباشند.
موضوعات بررسی شده در درس خارج ایشان در قالب کتابی تحت عنوان «فقه الخلاف» چاپ و منتشر شده است. این مباحث تا کنون بیش از۶۰ مسئلهی مهم علمی مبتلا به جامعه را در برداشته است و تا کنون ده جلد از آن به زیور طبع مزین گردیده و دو جلد آن نیز در مرحله چاپ قرار دارد.
ویژگی خاصی که این کتاب را از سایر کتب فقهی متمایز کرده آن است که تمامی نظرات و آرا علمای پیشین و فقهای معاصر و حتی مراجع در قید حیات از دو حوزه ی نجف و قم (أیدهم الله) در موضوعات اختلافی مورد بحث و اشاره قرار گرفته است.
رساله عملیه ایشان «سبل السلام» نام دارد که در سال ۱۴۳۰هجری قمری جلد اول آن در بخش عبادات به چاپ رسید و تا کنون بارها تجدید چاپ شده است. تدوین بخش دوم رساله علمیه معظم له با موضوع معاملات علیرغم به چاپ رسیدن گزیده ی معاملات همچنان ادامه دارد. همچنین ایشان در باب مناسک حج رساله ی علمیه مفصلی تالیف نمودهاند که تا کنون چندین بار تجدید چاپ شده است.
تأليفات:
1-فقه الخلاف:
10 جلد از این کتاب تا کنون به چاپ رسیده است و 2 جلد نیز در نوبت چاپ قرار دارد. این کتاب شامل مسائل درس خارج معظم له بوده که در نجف اشرف ایراد گردیده است. روش بحث در این کتاب بررسی مسائل مورد اختلاف بین علماء و فقهاء است به گونه ای که تا کنون هیچ کس با این روش چنین بحثی را در نجف ارائه نداده است. ضمن اینکه مسائل روزمره مبتنی بر علوم دانشگاهی نیز در این کتاب مورد کنکاش و بررسی قرار گرفته است.
2- الفقه الباهر فی صوم المسافر:
کتابی فقهی، استدلالی و عمیق با موضوع روزه شخص مسافر است.
3- خطاب المرحلة: این کتاب در بردارنده سخنرانیها، بیانیه ها، موضع گیری ها و رهنمودهای معظم له در مورد امت اسلامی است و در قالب ۱۱جلد به چاپ رسیده است. آیت الله شیخ محمد یعقوبي پس از شهادت شهید صدر ثانی در سال ۱۹۹۹، رهبری حرکت اسلامی و استمرار و پاسداشت آن در عراق را به عهده گرفت. وی میبایست تحولات تاریخی و مهم عراق و جهان اسلام را رصد می کرد و راهکارها و راهنمایی های خویش را به عموم مردم به ویژه نخبگان و نسل جوان ارائه می داد. بنابر این کتاب «خطاب المرحلة» را از نظر تاریخی مرتب کرده و در ذیل هر یک از مقاطع تاریخ مسائل آن زمان را بیان کرده است. از این رو این کتاب برگی مهم در تاریخ عراق و جنبش اسلامی آن به شمار می آید.
4- الأسوه الحسنة للقادة و المصلحين:
این کتاب در قالب یک جلد به بررسی سیرهی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با رویکردی تحلیلی پرداخته و درسها و پندهای زندگی ایشان را مورد کنکاش عمیق قرار داده است.
5-دور الأئمة في الحياة الإسلاميه:
این کتاب در دو جلد چاپ شده است و به تحلیل و بررسی زندگینامه امامان معصوم (ع) می پردازد و اهداف مشترکی که ائمه (ع) سعی در به ثمر رساندن آنها داشتهاند را بیان میدارد. در جلد اول این کتاب نقطه نظرات شهید صدر ثانی ذکر شده است.
6- المعالم المستقبلة للحوزة العلمية:
این کتاب يک جلد میباشد و با بیش از ۲۰۰صفحه، راهکارهای عمومی معظم له برای اصلاح حوزه علمیه را بیان می کند. پس از شهادت شهید صدر ثانی در شب میلاد حضرت فاطمه زهرا (س) یعنی در 20 جمادی الثانی1422 هجری قمری نکات مهم اصلاح حوزه ی علمیه را به رشته تحریر درآوردند.
7- الریاضیات للفقیه:
این کتاب در قالب یک جلد به چاپ رسیده است و به شکلی منحصر به فرد به موضوعات و اصطلاحات مرتبط با ریاضی در ابواب مختلف فقه اشاره مینماید.
8- المشتق عند الأصوليين:
اين كتاب در قالب يک جلد و در دو بخش تالیف گردیده و شامل نقطه نظرات درس خارج اصول شهید صدر در بحث «مشتق» میباشد. شهید صدر ثانی در کتاب «منهج الأصول» خود آن را به چاپ رسانده است.
9- الشهید الصدر الثانی کما أعرفه:
این تالیف یک جلدی بوده و دربردارنده خاطرات مشترک معظم له با شهید صدر ثانی است و به نامه نگاریها و بحثهای علمی میان ایشان و مرحوم شهید در سالهای ۱۹۸۵و ۱۹۸۶اشاره دارد.
10- قنادیل العارفین:
کتاب مذکور با موضوع تهذیب نفس ،معرفت و خداشناسی در قالب یک جلد به چاپ رسیده است. این کتاب شامل نامه نگاریهای میان شهید صدر ثانی و شیخ محمد یعقوبی در سال ۱۹۸۷میباشد.
11- ثلاثه يشكون:
کتابی است در یک جلد که مشتمل بر سه کتاب بوده و هر کتاب حدیث شریف معروف در مورد شکایت قرآن، مسجد و امام را به شکل مجزا شرح میدهد. همچنین هر یک از این سه کتاب به طور مستقل نیز به چاپ رسیده است.
12- الفقه الاجتماعي:
اين مجموعه ی سه جلدی شامل استفتاءات اجتماعی است که بر اساس دیدگاه حضرت آیت الله شیخ محمد یعقوبی تحت عنوان «مبانی عام فقه اجتماعی» به رشته تحریر درآمده است.
13- نحن و الغرب:
این کتاب به تبیین مبانی تمدن غربی و برتری تمدن اسلامی میپردازد و در سال ۲۰۰۱پس از حادثهی ۱۱سپتامبر و همزمان با پروژهی «برخورد تمدنها» با مسلمانان مشرق زمین به تألیف رسید.
14- من وحي الغدير
15- فقه طلبة المجامعات
16- فقه العائلة.... و بسیاری دیگر از کتاب ها و جزوه ها و مقاله ها.
حضرت آیت الله شیخ محمد یعقوبی تعدادی از شاگردان خود و فضلای حوزه را موظف به نگارش کتابهایی با موضوعات مورد نیاز جامعه نمودهاند. البته معظم له بر نگارش و تالیف این کتاب ها از ابتدا تا انتها اشراف و نظارت کامل دارند زیرا مقابله و رویارویی با تهاجم فرهنگی دشمنان اسلام به تنهایی امکان پذیر نیست. از سوی دیگر رشد و بالندگی شاگردان و پیدایش نیروها و استعدادها در گرو ارزش نهادن و ارج نهادن به کادرها و نسل سازی است.
خدا را سپاسگزاریم که تا کنون بیش از ۱۰۰جلد در قالب این طرح با برکت به رشته تحریر درآمده و چاپ شده است تا بتواند نیازهای روز را پاسخ گفته و مشکلات را کاسته و مرتفع نماید . آن هم مشکلاتی که معظم له به واسطه اندیشه نافذشان تشخیص داده اند.
از سوی دیگر صدها جلسه از سخنرانیهای اخلاقی ، اجتماعی و نظریه پردازانه ایشان در مناسبتهای گوناگون ضبط شده است و بسیاری از این سخنرانی ها به همراه دیدگاههای سیاسی ایشان در پیشامد های مختلف و همچنین هدایت گریها و رهنمودهای معظم له در کتاب «خطاب المرحلة» به زیور چاپ درآمده و تا کنون هشت جلد از آنها به چاپ رسیده است.
پروژه ها:
آیت الله شیخ محمد یعقوبی بر این باور است که فعالیت های مرجعیت دینی بایستی توسط موسسه ها و نهادهای مردمی اداره شوند و فرد محور نباشد به ویژه در حال حاضر که میدان فعالیت گسترش پیدا کرده است و دیگر خبری از رژیم بعثی صدام نیست و از سال ۲۰۰۳ مصادف با صفر ۱۴۲۴ که آن جنایتکار به هلاکت رسید، فرصت پرداختن به پروژههای اسلامی با برکت در قالب رسانههایی که فعالیت شان در آن زمان ممنوع بود، فراهم گردیده است.
معظم له به دنبال از بین رفتن رژیم بعث موسسه های یاد شده را تاسیس کرد و هر یک از آنها را مسئول عهده دار موضوع و وظیفه خاصی کرد . وی علاوه برادامه مدیریت دانشگاه علوم دینی«صدر» و دانشگاه الزهراء (سلام الله علیها)، در نجف اشرف و سایر استانها اقدام به راه اندازی جمعیت «بانوان مبلغ»، مرکز علمی پژوهشی «العین»، کانون علم و دین، مرکز تخصصی علمی پژوهشی امام صادق (ع) و موسسه خیریه فیض الزهراء (س) نمود و به یاری خدا حمایت و پشتیبانی از این مراکز و موسسات را همچنان ادامه میدهند.