ولایەت و فەرمانڕەوایی بەسەر ئۆمەتەوە .

ئەوە ناونیشانێکە کۆمەڵێک تایبەتمەندی لەخۆی دەگرێت :

1- بەڕێوەبردنی کارەکانی میلەت ــ کاری ڕێخراوەکان و کاری خەڵک ـــو پاراستنی بەرژەوەندیەکان و بەدواداچون بۆکێشەکان و جێبەجێکردنی پێویستیەکان .

2- پارێزگاری و پاراستنی مافەکانی میلەت لە هەموو لایەنەکانەوە وەکو مافە ئاینیەکان و مافە داراییەکان و سیاسیەکان و مافە فکری و ئەخلاقیەکان وهەروەها مافە کۆمەڵایەتیەکان.

3- پاراستنی یەکپارچەیی و بەرز ڕاگرتنی عیزەت و کەرامەتی گەل.

4-ڕێنمایی کردنیان بۆ گەیشتن بە پلەی بەرزی خۆشبەختی لە دنیا و ئاخیرەتدا

5-ڕاوەستان لەڕوی هەموو جۆرە زوڵم و ستەمێکدا وە بەکارخستنی  فەرمان بەچاکەو نەهی کردن لەخراپە لەناو گۆمەڵگەدا.

6-ڕاوەستان لەسەر ئەو خاڵانەی کە یاسای کۆمەڵایەتی گشتی لەسەر ڕادەوەستێت.

 7- ڕاوەستان لەسەر ئەو کارەپێویستانەی کۆمەڵگە کە ناکرێت پشتگوێ بخرێن،وەکو بەرپایی نوێژی هەینی و ڕێکخستنی هێزەچەکدارەکان و ڕێخستنی کاری بانکەکان، هەروەها ڕێخستنی سودوەرگرتنی هەمەلایەنە لە سەرچاوە سروشتیەکان.وەکو کانگاکانزاییەکان و زەوی وزارە کشتوکاڵیە گشتیەکان .

8- دیاری کردن و وەڵام دانەوەی کێشە مەوزوعیەکان هەرچەندە ئەوە کاری موفتی نیە بەڵکو کاری فەرمانڕەوای موسوڵمانانە ( وەلی ئەمر ) وەکو دیاریکردنی سەرەتای مانگەکان و هەروەها ئەودەستدرێژیانەی دەکرێتە سەر پیرۆزیەکان کەئەوانەش کاری هێزەچەکدارەکانە.

ئەوانە کۆمەڵە بابەتێکی گشتی زۆر لەخۆیان دەگرن لە شێوەی بەرپرسیاریەتیەکان و دەسەڵاتەکان ،باسکردنی ئەودەسەڵاتانە کاتێکی زۆر و لێکۆڵینەوەیەکی درێژی تایبەتی دەوێت( ۱ )

 بەڵام بەکورتی  ئەوفەقیهەی هەموو مەرجەکانی  مەرجعیەتی تیادا بیت (الجامع الشرایط ) بێت ، دەبێت بە نائیبی ئیمامی مەعسوم (عجل الله تعالى فرجه الشريف) دەبێت بە نائبی گشتی  نەوەکو نایبی تایەت بەپێی دەقەکان هەموو ئەوئەرکانەی  کە ئیمامی مەعسوم پێی هەڵدەسێت ئەویش دەبێت بەدواداچونیان بۆ بکات ،ئیمامی  ( جامع الشرایط) هەموو کارەکانی میلەتی موسوڵمان ڕادەپەڕێنێت  لە کارەکانی دنیاو قیامەتیان  وەئەوە ئەوکارانەیە کە دەبێت ئیمامی مەعسوم  ئەنجامی بدات بەڵام لەم سەردەمەدا حیکمەتی خوای گەورە وایە ئیمامی مەعسوم لە ناوئێمەدا  غایب بێت  .

هەموو کارەکان ئەنجام دەدات جگە لەوکارانەی کە پەیوەندی هەیە بە مەعسومێکەوە دەبێت بەتەنها مەعسوم ئەنجامیان بدات، وەکو باسە تایبەتەکان کە پەیوەندیان تەنها بەخوای گەورەوە هەیە و لەدنیادا دەبێت مەعسوم ئەنجامیان بدات.

وەبەڵگەشمان بۆ ئەوە ولایەتی نایبەکانی ئیمام بوو                             ــــ لەکاتی غەیبەتی دا ـــ ئەوەش هەرئەوبەڵگەیەیە لەکاتی ئامادەبوونی خودی ئیمامی مەعسومدا ، ئەوەش بەڵگەیەکی عەقڵیە کە دەبێت ئیمام  مەرجیع دابنێت بۆ ڕێکخستنی کاری خەڵک و ووڵات ،وە هەر لەوبابەتەدا سەروەری ئیمانداران عەلی  کوڕی ئەبوتاڵب  سڵاوی خودای لێبێت ، دەڵێت :

لابد للناس من أمير بر أو فاجر يعمل في إمرته المؤمن، ويستمتع فيها الكافر، ويبلّغ الله فيه الأجل، ويجمع به الفيء، ويُقاتَل به العدو، وتأمن به السُبل، ويؤخذ به للضعيف من القوي، حتى يستريح بَرٌ ويُستراحُ من فاجر)([2])

[(دەبێت میلەت حاکمیکیان هەبێت پاوچاک بێت یان حاکمیکی گوناهکار بێت، ئیمانداران لەژێر دەسەڵاتیدا دەبن. و کافرو بێ باوەڕەکان لەژێر سایەیدا دەحەسێنەوە ، تاکاتێک خوای گەورە دەسەڵاتی خۆی دەسەلمێنێت وئەودەسەڵاتە گوناهکارە دەگۆڕێت ،وەهەر ئەودەسەڵاتە گوناهکارە  هەڵدەسێت بە بەڕێوە بردنی ووڵات لە لایەنی ئابووری و ووڵات دەپارێزێت لە دوژمن و داگیرکەران،  ئاسایش دەخاتە ووڵاتەوە ،و مافی لاواز لە بەهێزو دەسەڵاتداران دەسێنێت .

لەودەسەڵاتەدا پیاوچاک ئارام دەگرێت و  فاجریش تیایدا دەحەسێتەوە ]).

لەگەڵ سەلماندنی ئەوەدا کە لەلایەن خوای گەورەوەیە دەبێت فەقیهێکی خواناس یاساکان  دەربهێنێت و سەرپەرشتی جێبەجێکردنی بکات ،دەبێت فەقیهە زاناکە لەپلەی بەرزدابێت لەپاکی و خواناسیدا وە شوێن هەواو ئارەزوی خۆی نەکەوتبێت و تاوابێتەوە لە خودا شناسیدا و لەهەموو ساتەکانیدا بۆ خوا بژی و ژیانی خودایی بێت ([3]).

ئەو حوکمەی کە عەقڵ پشتڕاستی دەکاتەوە لە ئیبن شازان دەگێڕنەوە ئیمامی ڕەزا سڵاوی خودای لێبێت لە حەدیسێکدا دەڵێت :

ئەگەر ووتیان بۆچی واجب بووە لەسەرتان پێغەمبەران بناسن و دەبێت باوەڕیان پێ بهێنن و گوێ ڕایەڵیان بکەن  لەوەڵامدا دەڵێن : لەبەرئەوەی لە کردارو ڕەفتاریاندا بەشوێن بەرژەوەندی تایبەتی خۆیانەوە نین  وە خوای گەورە مەعسومەکانی بەشێوەیەک دروست کردوە هەمیشە بەشوێن چاکە و کامەرانی خەڵکەوەن و دەیانەوێت شەڕ و خراپەکان لە خەڵک دوربخەنەوە ئەگەر  پێغەمبەران و مەعسومەکان بەوشێوەیە نەبونایە ئەوا لەهاتنیاندا و لە ناسینیاندا چ سودێک دەبوو ، وە ئەوە لەسیفەتەکانی خوای گەورە نیە پێغەمبەران بێ هودە بنێرێت  لەکاتێکدا  هەمووشتێکی بەحیکمەتی تایبەتەوە دروست کردوە. دەڵێن : بۆچی خاوەن فەرمانی ناردوە  (اولی الامر) و دەستوری داوە گوێڕایەڵیان بکەین ووتویانە : لەوانیە بۆ ئەوەبێت زۆربەی خەڵک لەسەر سنوری فەرمانەکان نەوەستن دەستوری داوە بە ئەوان بیری خەڵک بخەنەوە کە ئەوسنورانە تێنەپەڕێنن وەئەگەر ئەوان نەبن خەڵک بەوشێوەیە نامێننەوە . پێغەمبەران و مەعسومەکانی کردووە بە ئەمین و پارێزەری سنورەکانی خۆی بۆ ئەوەی خەڵک سنورەکان بپارێزن،ئەگەر وانەبوایە خەڵک لەزەت و سودەکانی خۆیانیان بۆ فەسادی کەسێکی تر وازلێنەئەهێنا، ئەوانی کردوە بە قەیوم و  پارێزەر بۆ پاراستنی حدوودە شەرعیەکان و ئەحکامەکان ،ئێمە نابینین میلەتێک یان تایفەیەک ژیابن و لەسەر دینی خودا و ئەحکامەکان مابنەوە  ئەگەر قەییوم یان سەرۆکیکیان بەسەرەوە نەبووبێت ، ئەو سەرۆکە ئەرکی بەڕێوبەرایەتی کاری میلەتی لە ئەستۆ گرتوە و لە دوژمنەکان پاراستونی و مافی لە ستەمکارەکان سەندۆتەوە بۆ ستەم لێکراوەکان ،ئەگەر بەوشێوەیە سەرۆکێکی دەستپاک نەبێت ئەوا هەموو سنورەکانی سوننەتی خوای گەورە  لەلایەن خەڵکەوە دەگۆڕێت و  زیادوکەم لە شەرعەکەیدا دەکرێت و داهێنەران شتی تازە دادەهێنن و ژمارەی بێ باوەڕەکان لەزۆربووندا دەبێت.

وەئەو کارە تازانەی دایاندەهێنا دەیانسەلماند بەسەر موسوڵماناندا.

لەبەرئەوەی خەڵک بە ناتەواوی دروستکراون کەموکوڕیان هەیە و ئارەزوەکانیان جیاوازە و ناکۆکی لەناویاندا بەئاسانی دروست دەبێت ،ئەگەر سەرپەرست یان قەیومی بۆ دانەنانایە پارێزگاریان لێ بکات ،ئەوا هەمو توشی فەساد دەبوون و شەریعەت بەئاسانی دەگوڕا و سونەت و ئەحکامەکان دەگۆڕان و  ئیمان و دینی خەڵک توشی فەساد دەبوو وە هەموو خەڵک فاسد دەبوون .

([4]).

المسٲلة:

بابەتێک : نابێت ژن ببێتە فەرمانڕەوای ووڵاتی موسوڵمانان.

(المسئلة)

بابەتێک : هەروەکو فەقیهی تەواو بەهەموو مەرجەکانەوە نایبی ئیمامە (عجل الله تعالى فرجه الشريف)لەهەموو دەسەڵاتەکاندا  نایبیەتی لە هەڵگرتنی هەموو لێپرسراویەکاندا وهەڵدەسێت بە هەموو کارەکان کە ئیمام پێی هەڵدەسێت ، ئێمە کۆمەڵێکی زۆر لەو لێپرسراویانەمان لە کتێبی

(دور الأئمة في الحياة الإسلامية)دا باس کردوە.

المسٲلە:

بابەتێک: ئەگەر ڕژێمی سیاسی ووڵاتێک لەسەر بنەمای ئیسلام نەبێت و فەقیهــ تیایدا دەستکراوە نەبوو  ،ئەوکاتە فەقیهەکە حوکم بە کارکردن دەدات تا ئەوکاتەی مافی یاسای کۆمەڵایەتی گشتی لەژێر دەسەڵاتی ئەو ڕژێمەدا پارێزراوە،و ئەگەر دوژمنایەتی لەگەڵ بنەماکانی دینی ئیسلامی پیرۆزدا نەکات ئەوا دەتوانیت کار بە یاساکانی ئەو حکومەتە بکەیت لە وەکیلی مەرجیعەکەوە، وە دەبێت مۆڵەت لە مەرجیع وەربگریت لەو گوێڕایەڵیەدا بۆ ئەو حکومەتە ، چونکە لەڕاستیدا ئەوەی لەژێر دەستی ئەو ووڵاتەدایە لە ڕێخراوەکان و دارایی وسەروەت و سامان هەمووی  موڵکی ئیمامی مەعسومە و دەبێت مۆڵەت لە نایبی ئیمام وەربگیرێت بۆ تەسەڕوف کردن تیایاندا کە ئەویش مەرجیعە.وە دەبێت بزانیت ئەوانە موڵکی موباح و گشتی نییە و ناتوانرێت دەستی بەسەردا بگیرێت .

(المسئلة)

بابەتێک: فەقیهـ بەزۆر دەسەڵاتی خۆی ناچەسپێنێت بەسەر ئۆمەت و گەلدا ، بەڵکو مەرجی دەسەڵاتی بە سەر تاکەکانی کۆمەڵانی موسوڵماناندا  بەستراوە بە باوەڕو قەناعەتی خەڵکەکەوە بەویلایەتی ئەو فەقیهە بەسەریانەوە .

سەروەری  فەقیهـ بەهەڵبژاردن و ئینتخابات گشتی ناکرێت هەموو خەڵک تیایدا دەنگ بدەن ، بەڵکو دەبێت بەهەڵبژاردنی لە نێوان پسپۆڕەکانی فیقهـ دا هەڵبژاردن بکرێت ، کە ئەوانەش بریتین لە فەقیهەگەورەکان و زاناگەورەکان و مامۆستا پلەبەرزەکانی حەوزە کە ناسراون بە چاکی و پاکی و زانایی و خواناسی و پسپۆڕن لەوبابەتەدا وە دەزانن چی پێویستە بۆ ئەو پرۆژە پیرۆزە .

(المسئلة)

بابەتێک:  لەسەر فەقیهـ پێویستە

نەخشە ڕێگای هەبێت و نەخشەکەی بکات بە کردار بەوئەندازەیەی خوای گەور بۆی ئاسان دەکات لە ڕازیکردنی خەڵکدا بۆ پێشەوایەتی هەمووکۆمەڵانی خەڵکی دنیا  بەرەو ژیانێکی ئارام و پیرۆز

 1436 هـ

2015 م

(1) ــــ فەقیهـ وارسی کەسێکە کە وارسی نەبێت ، وە دەسەڵاتی جێبەجێکاری هەیە بەسەر ماڵ و سامانە وونبووەکاندا ،وە دەتوانێت ژنێک تەڵاق بدات ئەگەر مێردەکەی چوارساڵ دیارنەبێت ،هەروەها ئەوکەسانەی شتومەکی خۆراکی دەشارنەوە تالەکاتی گرانیدا بیفرۆشن مەرجیع دەتوانێت فەرمان بەفۆشتنی بکات و نرخیشی بۆ دیاری بکات ئەگەر ستەمێک لەو نرخەدا ببینێت بەسەر خەڵکیەوە.

هەروەها دەستێوەردا لەوکێشانەدا دەکات کە پەیوەندی ڕاستەوخۆیان بە ژیانی خەڵکەوە هەیە ،وەدەبێت ڕای وەربگیرێت ئەگەر بیانەوێت دەستکاری ماڵی کەسێک بکەن کەسەکە خۆی  نادیاربێت ، هەروەها فەقهـــ دەست دەخاتە هەرکێشەیەکەوە کەزیانی ڕاستەوخۆی بۆسەر ژیانی  خەڵک کەم دەکاتەوە، وەکو 

فراوانکردنی ڕێگاوبان و شەقامەکان

وڕۆخاندنی ماڵەکۆنەکان کەلە ڕوخان و خراپبووندان هەروەها مەرجیع مافی ئیمامی (عجل الله تعالى فرجه الشريف)  تیادا هەڵدەگرێت، وەهەر فەقیهـــە دەبێت بە  قەیومی سەر مناڵی وردوو کەسی بێ عەقڵ و شێت یان قەیومیان بۆدیاری دەکات، هەروەها هەڵدەسێت بە دیاریکردنی کەسانێک کاری ئەوقافی گشتی سەرپەرەشتی دەکەن ، وەهەڵدەسێت بەهەموو ئەوکارانەی کە سەلامەتی ئەمنیەتی کۆمەڵانی گشتی خەڵک دەپارێزن، وەکو دروست کردنی پرد و دروستکردنی قوتابخانە و نەخۆشخانە و دەرهێنانی کانگاکان و ڕێخستنەوەی  چاکسازی دابەشکردنی زەویە کشتوکاڵیەکان بەفەرمانی ئەو دەبێت ،وەدەتوانێت ژنێک تەڵاق بدات کە مێردەکەی بە ئەرکەکانی خۆی هەڵناسێت لەبەرامبەر پێویستیەکانی ژنەکەیدا هەروەها مافی ژنەکە لەوپیاوە دەسێنێت ، لەوبابەتە زۆرن .

 (2) نەهج ولبەلاغە ، ووتاری 40 لە ووتەبەنرخەکانی ئیمامی عەلی (عليه السلام) دەربارەی خەوارج ،هەروەکو لێیانی بیست کە دەیانوت (لا حكم إلا لله).

(3) بگەڕێرەوە بۆ ئەم دووکتێبە(الأسوة الحسنة للقادة والمصلحين).

(4) علل الشرايع للشيخ الصدوق .